Cẩm nang cho người khuyết tật (phần 2 + 3)

Có một thực tế rõ rệt là sự vô cảm, thản nhiên bày tỏ cảm xúc bất nhẫn của đa số người bình thường đối với người khuyết tật. Chỉ có một số ít người là tế nhị. Thông thường, không hẳn họ ác ý khi phát ngôn một câu gì đó có tính chất châm biếm, giễu cợt, nhưng do trong tâm thức họ, với những sinh hoạt thường ngày của họ, họ thường đem thói quen bản thân mà nhìn vào các sự việc, nên thường phát ra những lời nói vô tư trước sự bất lợi của người khác. Và hầu như họ không nhận thấy ngay được phản ứng của người khuyết tật với tính chất câu nói mà họ vừa phát ra. Điều này có thể nhận thấy mọi lúc tuỳ vào sự khuyết tật của mỗi người mà gặp phải. Còn một số khác do vô ý thức, do “khuyết tật trái tim” nên dễ dàng đem sự khuyết thiếu của người khuyết tật ra giễu nhại châm chọc làm trò cười, thậm chí họ còn thấy đó là một niềm vui vì thấy bản thân mình được khoẻ mạnh hơn người khác. Thành phần này tuy không nhiều lắm, nhưng vẫn có.

Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn có câu “đau nặng từng lời nói”. Con người ta thường có những lúc xô xát va chạm, thậm chí gây thương tích cho nhau. Những vết thương da thịt có thể lành theo tháng năm, những vết sẹo rồi cũng mờ dần, nhưng vết thương lòng thì vẫn luôn mưng mủ. Một lời nói đau gây tổn thương cho con người ta đến suốt cả cuộc đời. Mỗi lúc nhớ đến nỗi đau ấy lại cộm lên như chưa từng thuyên giảm. Với người khuyết tật, nỗi đau ấy còn cay nhức, còn đậm sâu gấp mấy, vì sự nhạy cảm, mặc cảm, thương thân đau đời cộng lại. Những lời nói ấy cứ như nhát khứa sâu vào nỗi niềm sâu kín mà người khuyết tật không dễ thoát ra.

Vâng đau lắm, đau âm ỉ, đau kéo dài. Bảo bạn quên ư? Không thể. Nhưng làm thế nào để bỏ qua được? Nói thì nghe dễ lắm, cứ như là hắt một bát nước đi vậy. Lý thuyết một chiều ai nói chẳng hay. Tôi cũng chẳng tài giỏi gì đâu. Cũng không biết bao ngày đau lên khóc xuống, vật vã khổ sở khi những lời nói ấy cứ ong ong trong đầu. Nhưng rồi tôi nhìn thấy những người gây tổn thương cho tôi ấy, vẫn cứ bình thản vui cười, hồn nhiên sống với những ưu đãi trời ban, chả có chút gì hề hấn gọi là trả giá vì họ đã xử tệ với tôi, cho dù vô tình hay cố ý. Thì tôi bỗng chợt tỉnh ra. “Mình đau cho lắm mình khổ cái thân mình thôi, cái thân mình nó đã khổ lắm rồi, còn bắt nó khổ thêm chi nữa, tội nghiệp nó chứ. Thiên hạ vẫn tha hồ cười cợt thế kia, còn mình cứ đau đau xót xót, khóc lóc có giải quyết được gì đâu. Thế thì việc quái gì phải khổ, hãy cho họ biết mình tuy khuyết tật thật, nhưng cũng biết sống là gì chứ.” Hay nhất là hãy xem những lời đau ấy thành một sự thách thức chính mình. Ừ, anh chị cứ xem thường tôi đi, chẳng sao cả, ít nhất thì tôi cũng có thể tự hào rằng tôi không phải là kẻ sống thừa. Khi tôi bật ra được câu vũ động này, bạn biết không? Tôi cảm nhận một sức mạnh đang cuộn lên trong mình. Sức mạnh ấy đang đẩy tôi đứng bật dậy.

Tôi không đau nữa, không khóc nữa, tuy rằng chưa thể gột bỏ ngay được nỗi ám ảnh, nhưng tôi đã đủ tư thế để vượt qua. Vài lần như vậy, cứ như tôi đã tích được cho mình một sức đề kháng, những lời nói tương tự như thế về sau hầu như không còn tác dụng với tôi nữa. Và khi tôi có một phong thái sống tự tin mạnh mẽ, đôi khi bất cần, thì chính những người đã từng làm đau tôi phải nhìn tôi bằng con mắt khác. Vẫn còn một góc độ nữa cần nói đến. Rằng nếu bạn là người có chút khả năng nổi trội nào đó, có những thành công tương đối nào đó, thì ngoài một số người thật lòng vui mừng cho bạn, sẽ có không ít người không muốn thừa nhận thành công của bạn. Nếu sự thành công ấy lại làm lộ rõ sự yếu kém của bản thân họ, thì họ bằng cách này hay cách khác, cố ý làm cho bạn nhụt chí bỏ cuộc, vì họ không thể chịu nổi ý nghĩ bạn là người khuyết tật mà lại có thể hơn họ. Những lời nói ở những trạng huống này khá đa dạng, thường là ra giọng kẻ cả xoa đầu vỗ vai, câu trước khen liền câu sau đấm, nghi kỵ xét nét, dèm pha dè bỉu. Với những người này ta hãy mỉm cười nhẹ nhàng bao dung, vì quả thật họ quá nhỏ bé, họ không bao giờ lớn lên được khi họ tự nhốt mình trong một cái hốc tối mò.
  

Những cuốn sách đã được xuất bản của nhà văn Đàm Lan

3 - Đừng tự đề cao mình

Chắc hẳn các bạn đang cười mà rằng “Có gì mà đề cao chứ”. Không phải là tất cả, mà hiện tượng này chỉ có trong một số ít. Số ít đó là những người tuy mang một khiếm khuyết nào đó, nhưng có được một thành quả đáng kể trong lĩnh vực nào đó, được nhiều nhiều người khen tặng “có ý chí nghị lực phi thường, người bình thường chưa chắc đã làm được như thế. Thật xuất sắc thật đáng nể.” và còn đem làm gương cho nhiều người khác. Thực ra, cũng như muốn người trong xã hội mà thôi, ai có chút khả năng và dốc hết sức lực tâm huyết cho khả năng và ước vọng của mình thì hẳn sẽ đến một lúc nào đó đạt được một thành quả nhất định. Người đời trầm trồ không chỉ vì tán thưởng ngưỡng mộ thành quả ấy, mà còn vì cái tâm thức tự nhiên “người như thế mà làm được như thế”, có nghĩa đa phần người không khuyết tật luôn có cái nhìn mặc định, đã là người khuyết tật thì khó mà làm nên trò trống gì, ý nghĩ xem thường người khuyết tật hầu như là một ý nghĩ hẳn nhiên, nên khi thấy một người khuyết tật nào đó có được một thành quả đáng kể, thì họ ngạc nhiên.

Bên cạnh đó là những cách nói hào phóng ngôn ngữ, mất gì lời khen, ai mà không muốn được khen, người khuyết tật còn muốn hơn hết, bởi lời khen không những là một động lực mà còn là một sự tiếp nhận giá trị bản thân. Bất cứ một ai sinh ra trong cuộc đời này, đều muốn được thể hiện mình qua những thành tựu, tâm thức này giúp con người có ý chí vượt khó, nhưng không phải ai cũng có thể đạt được một kết quả như ý. Với người khuyết tật thì sự cố gắng có nhiều hơn một chút, sự nỗ lực có cao hơn một chút, nhưng vẫn phải hội đủ các yếu tố: khả năng + điều kiện + cơ hội + sự tương trợ + vận may mới có thể cho ra một đáp số. Tất nhiên thành quả nào cũng đáng trân trọng, đáng khích lệ. Nhưng với một số người khuyết tật, khi nhận được nhiều lời có cánh, thì bỗng cảm thấy mình sao mà tài giỏi thế, thiên hạ chắc phải bắc bốn lần ghế mới theo kịp mình. Từ đó có những hành xử quá khích, mất kiểm soát, vượt quá phạm vi cho phép của sự tự hào, nó biến thành sự lố lăng hống hách kiêu căng tự mãn. Làm cho những người chung quanh trở nên khó chịu xa lánh, thậm chí họ còn cảm thấy người ấy thật là tội nghiệp. Cái sự khuyết tật ở người ấy lẽ ra thì được lấp đi bởi thành quả tốt, thì lại càng nổi cộm lên hơn trong cái nhìn thương hại của mọi người.

(còn nữa)