Vụ mua hàng trả chậm là... lừa đảo ở Phú Thọ: Oan sai đã lộ rõ?

Để có cái nhìn rõ hơn từ góc độ pháp luật, PV Hoanhap.vn đã có cuộc trao đổi với ông Phạm Công Út, Cựu thẩm phán tại Thành phố Hồ Chí Minh, hiện ông Út làm luật sư. Ông Út cho rằng nếu không làm rõ các vấn đề rất có thể sẽ có những hiểu khác giữa cơ quan tiến hành tố tụng và dư luận.

Thưa ông, được biết ông cũng có thời gian dài làm thẩm phán và giờ là luật sư, ông có bình luận gì về hiện tượng "các giao dịch dân sự biến thành các vụ án lừa đảo”, khi một trong 2 bên gửi đơn lên công an? 

Nhiều người hoạt động trong lĩnh vực tranh tụng lâu năm thường nhận thấy rằng, với những điều luật hiện hành thì các giao dịch dân sự, hoặc giao dịch kinh doanh thương mại cách chỉ giới của sự điều chỉnh của pháp luật hình sự mỏng manh như sợi tóc.

Từ đó ban phát cho người có thẩm quyền một quyền năng có thể dân sự hoá vụ án hình sự, hoặc hình sự hoá vụ án dân sự. Xem ra, sinh mạng pháp lý của một bên giao dịch dễ rơi vào dòng xoáy tố tụng hình sự với những đe doạ về tù tội thay vì cùng kéo nhau ra toà phi hình sự để phân giải đúng sai.

Ông Phạm Công Út (bên trái) đang trò chuyện với ông Huỳnh Văn Nén

Căn cứ vào điều 139 Bộ luật Hình sự hiện hành, dấu hiệu nào là bắt buộc để một giao dịch bình thường có thể bị khởi tố về tội lừa đảo? 

Đối với tội danh "Lừa đảo chiếm đoạt tài sản" thì có 2/3 dấu hiệu bắt buộc phải có thì mới cấu thành tội này, đó là "dùng thủ đoạn gian dối" để người khác tưởng giả là thật giao tài sản cho họ để họ chiếm đoạt tài sản; Và "tài sản có giá trị trên 2 triệu đồng" (Nếu dưới 2 triệu đồng thì phải là đã từng bị xử phạt hành chính hoặc bị kết án về hành vi này mà chưa được xoá án tích).

Nếu rơi vào 2 dấu hiệu bắt buộc đó thì có thể bị xử lý về mặt hình sự. Trong đó, có hành vi gian dối nhằm mục đích chiếm đoạt là dấu hiệu bắt buộc quan trọng nhất.

 

Khi có đơn tố giác tội phạm về tội danh lừa đảo thì cơ quan điều tra cần yêu cầu "người bị hại" cung cấp lời khai, chứng cứ để chứng minh người khác đã dùng thủ đoạn gian dối nhằm chiếm đoạt tài sản của mình, sau đó nếu thấy cần thiết thì cơ quan điều tra cần giám định giá trị tài sản bị xâm hại, giám định các chứng cứ, lấy lời khai của "nghi can", người bị tố cáo...

Khi có đủ cơ sở theo luật định, thủ trưởng cơ quan cảnh sát điều tra có thể tiến hành ra quyết định việc khởi tố vụ án, khởi tố bị can, lệnh tạm giam hoặc lệnh cấm đi khỏi nơi cư trú và chuyển hồ sơ vụ án cho Viện kiểm soát cùng cấp phê chuẩn các quyết định khởi tố này. Cũng có thể ra quyết định không khởi tố vụ án hình sự nếu có căn cứ cho rằng đây chỉ là giao dịch phi hình sự.

Trừ trường hợp có căn cứ cho rằng người bị tố giác, hoặc nghi can nghi là có hành vi lừa đảo ấy đã bỏ trốn thì cơ quan điều tra có thể ra lệnh truy nã, các trường hợp khác đều phải lấy lời khai, xác minh, đối chất, giám định...vv... dù là nghi can bị tạm giữ do phạm tội quả tang về hành vi lừa đảo.

Ở vụ án này, từ khi có đơn tố cáo đến lúc bắt nghi phạm chỉ có 1 tuần (ngày 21/7/2014 đương sự gửi đơn ngày 28/7/2014 đã bắt), vậy có gì bất thường không thưa ông? 

Nếu người bị tố giác không có căn cứ để cho rằng họ sẽ bỏ trốn hoặc sẽ phạm một tội nghiêm trọng khác thì tôi cho rằng, việc cơ quan cảnh sát điều tra ở đây đã nhanh chóng bắt giữ người bị tố giác trong một giao dịch thương mại là một quy trình tố tụng không được phép.

Điều đó có thể làm dư luận nghi ngờ hoạt động điều tra hợp pháp của các cơ quan tiến hành tố tụng đã bị lạm dụng để làm thay chức năng đòi nợ giúp cho một bên sau khi các giao dịch gặp phải sự cố bất thành giữa các thương nhân với nhau.