Dự án xã hội hóa khu neo đậu tránh bão, chờ đợi vào các bến cảng trên sông Soài Rạp đang phải tạm dừng vì dính hàng loạt sai phạm. (Ảnh: TL)

“Tận thu” cát khi chưa có quy hoạch

Việc nạo vét luồng hàng hải, khu nước, vùng nước cảng biển kết hợp tận thu sản phẩm, không sử dụng ngân sách Nhà nước là một chủ trương đúng đắn của Đảng và Nhà nước. Vấn đề đặt ra khi nhu cầu xây dựng luồng tàu biển cũng như nạo vét khu neo đậu cần chi phí rất lớn, trong khi đó kinh phí ngân sách Nhà nước dành cho việc xây dựng trên còn hạn chế. Chính bởi vậy, việc xã hội hóa trong lĩnh vực nạo vét hàng hải là phù hợp với điều kiện kinh tế hiện nay.

Thực hiện chủ trương này, ngày 30/6/2014, Bộ GTVT đã phê duyệt quy hoạch tại Quyết định số 2494/QĐ-BGTVT, theo đó có hơn 90 dự án khu neo đậu trú bão được phê duyệt. Tuy nhiên, trong khi các dự án này bắt đầu triển khai thực hiện thì cách đó chừng 20km, bỗng dưng xuất hiện một dự án với tên gọi “Dự án xã hội hoá khu neo đậu tránh bão, chờ đợi vào các bến cảng trên sông Soài Rạp” cũng được Bộ GTVT ký cho triển khai. Theo điều tra được biết, dự án này không nằm trong quy hoạch và cũng không đáp ứng được yêu cầu đảm bảo an toàn cho các thuyền neo đậu tránh lũ.

Theo kết luận thanh tra số 162/KL-BGTVT ngày 06/01/2017 của Bộ GTVT, dự án xã hội hoá khu neo đậu tránh bão, chờ đợi vào các bến cảng trên sông Soài Rạp theo hình thức kết hợp tận thu sản phẩm bù chi phí, không sử dụng ngân sách Nhà nước được thực hiện trên cơ sở đề xuất của Cục Hàng hải Việt Nam. Bộ GTVT chấp thuận dự án theo hồ sơ đề xuất của nhà đầu tư, Hợp đồng thực hiện dự án số 11/2015/HĐNV-XHH ngày 18/5/2015 giữa Cục HHVN ký với Công ty CP Đầu tư Khai thác Cảng.

Địa điểm xây dựng tại vịnh Gành Rái thuộc vùng biển Cần Giờ, TP. Hồ Chí Minh (vị trí công trình nằm ngoài biển, cách cửa sông Soài Rạp khoảng 20km về phía Đông Nam). Vị trí đổ bùn nạo vét, cách khu vực nạo vét về phía Đông Nam cự ly khoảng 10 – 25 km, khoảng cách bình quân là 12km. Như vậy dự án này là đặt ở nơi “đầu sóng ngọn gió”, không phù hợp với các tiêu chí quy hoạch do Bộ GTVT đề ra.

Theo tìm hiểu, dự án này hiện chưa có trong nội dung quy hoạch phát triển hệ thống cảng biển Việt Nam. Bởi trước đó, theo hồ sơ đề xuất của nhà đầu tư, ngày 17/01/2014, Bộ GTVT chấp thuận chủ trương tại văn bản số 668/BGTVT–KCHT của Bộ GTVT, tuy nhiên, đến ngày 30/6/2014, Bộ GTVT mới phê duyệt quy hoạch các khu neo đậu tránh, trú bão cho tàu biển đến năm 2020, định hướng đến năm 2030.

Mặc khác, vị trí này theo kết luận thanh tra, độ sâu luồng hàng hải đảm bảo -9,5m từ năm 2015 nhưng đã nạo vét mấy năm nhưng vẫn báo cáo là -9,5m. Cụ thể, theo thông báo hàng hải, luồng hàng hải Soài Rạp đã đạt -9,5m vào năm 2015 đáp ứng cho tàu tải trọng đến 30.000 DWT đầy tải và 50.000 DTW giảm tải. Theo hồ sơ đề xuất, dự án được nạo vét đến năm 2019 mới đạt độ cao -9,5m. Vậy phải chăng đây là một “dự án ma” với mục tiêu là khai thác cát để bán?.

Mạo danh chính sách để khai thác cát?

Theo tìm hiểu được biết, hàng loạt những sai phạm trong quá trình triển khai dự án xã hội hoá khu neo đậu tránh bão, chờ đợi vào các bến cảng trên sông Soài Rạp đã được thanh tra Bộ Giao thông Vận tải chỉ rõ. Tuy nhiên, điều khiến dư luận quan tâm là tại sao một dự án “khủng” không trong quy hoạch, mà Cục Hàng hải Việt Nam lại giao cho Công ty CP Đầu tư Khai thác Cảng lập dự án lập thiết kế? Tại sao không có trong quy hoạch mà Thứ trưởng Bộ Giao thông Vận tải Nguyễn Văn Công lại không ký bổ sung quy hoạch mà lại ký phê duyệt cho triển khai dự án? Liệu có vấn đề lợi ích nhóm ở đây không?

Tại sao Cục Hàng hải Việt Nam phải là cơ quan nắm rõ quy hoạch nhất, mà lại tham mưu cho chủ đầu tư và Bộ GTVT lập và ký hồ sơ thiết kế dự án này?

Qua điều tra được biết, ngày 17/01/2014, Bộ GTVT có quyết định số 668/BGTVT-KCHT do Thứ trưởng Bộ GTVT ký chấp thuận nhà đầu tư đăng ký nghiên cứu, đề xuất thực hiện dự án xã hội hoá đầu tư xây dựng khu neo đậu tàu tránh bão, chờ đợi vào các bến cảng trên sông Soài Rạp theo hình thức kết hợp tận thu sản phẩm bù chi phí, không sử dụng ngân sách Nhà nước. Theo đó, văn bản chấp thuận với đề xuất của Cục Hàng hải Việt Nam cho phép Công ty CP Đầu tư Khai thác Cảng thực hiện dự án.

Tiếp đó, ngày 27/10/2014, Bộ GTVT có văn bản số 13594/BGTVT-KCHT về việc tổ chức thực hiện dự án. Văn bản do Thứ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Văn Công ký nêu rõ: “Về cơ bản Bộ GTVT thống nhất với nội dung thẩm định của Cục HHVN tại văn bản số 3266/TTr-CHHVN ngày 14/8/2014 đối với các nội dung hồ sơ đề xuất thực hiện dự án xã hội hoá đầu tư xây dựng khu neo đậu tàu tránh bão, chờ đợi vào các bến cảng trên sông Soài Rạp theo hình thức kết hợp tận thu sản phẩm bù chi phí, không sử dụng ngân sách Nhà nước”.

Trên cơ sở các văn bản chấp thuận, tháng 5/2015, Cục HHVN và Công ty CP Đầu tư Khai thác Cảng đã ký hợp đồng số 11/2015/HĐNV-XHH Hợp đồng thực hiện dự án xã hội hoá đầu tư xây dựng khu neo đậu tàu tránh bão, chờ đợi vào các bến cảng trên sông Soài Rạp theo hình thức kết hợp tận thu sản phẩm bù chi phí, không sử dụng ngân sách Nhà nước.

Tuy nhiên, theo kết luận thanh tra của Bộ GTVT thì dự án dính hàng loạt sai phạm từ hồ sơ đề xuất thực hiện dự án đến việc thực hiện hợp đồng, thanh quyết toán và thực hiện các nghĩa vụ tài chính…

Đặc biệt, chủ đầu tư cũng không đủ năng lực khai thác, nhất là máy móc thiết bị khai thác như dự án đề ra. Kết luận thanh tra cũng chỉ ra rằng, hầu hết một số thiết bị là do thuê mướn và khai thác ngoài vùng cho phép. Như vậy giả thiết ban đầu đặt ra đây là “dự án ma” với mục tiêu khai thác cát để bán cơ bản đã rõ?

Sau khi có kết luận thanh tra, Thứ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Văn Công có tổ chức cuộc họp khẩn, đồng thời giao đích danh cho công ty tư vấn CMB lập dự án (cơ quan cố tình làm sai) để tiến hành kiểm tra, rà soát; mà lẽ ra, công việc này cần được giao cho một cơ quan quản lý nhà nước chuyên ngành của Bộ.

Các vấn đề nêu trên cũng khiến dư luận đặt dấu hỏi về những hành vi vi phạm nhằm khai thác cát để bán kiếm lời; việc phê duyệt dự án sai với các quy định của Nhà nước, đây là việc làm sai của một hệ thống từ chủ đầu tư, Cục Hàng hải đến Bộ Giao thông Vận tải; Cần làm rõ trách nhiệm của từng cơ quan này.