Quảng Ninh được đánh giá là một trong những vùng đất có nguồn tài nguyên du lịch nổi bật và đặc sắc nhất cả nước, với nhiều di sản “xanh” nổi tiếng. Đặc biệt là vịnh Hạ Long, đã được UNESCO công nhận là di sản - kỳ quan thiên nhiên của thế giới. Chính nhờ những lợi thế này, trong những năm qua, ngành “công nghiệp không khói” của tỉnh Quảng Ninh đã có những bước phát triển mạnh mẽ. Sự đa dạng về địa hình, các điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên của tỉnh Quảng Ninh đồng nghĩa với sự đa dạng về các di sản thiên nhiên.

Vịnh Hạ Long có tổng diện tích 1.553 km2, gồm 1.969 hòn đảo lớn nhỏ, trong đó có 90% là đảo đá vôi, địa hình đảo, núi xen kẽ giữa các trũng biển. Vùng di sản thiên nhiên thế giới được Unesco công nhận có diện tích 434 km2 bao gồm 775 đảo, như một hình tam giác với 3 đỉnh là đảo Đầu Gỗ (phía tây), hồ Ba Hầm (phía nam), đảo Cống Tây (phía đông). Hội nghị lần thứ 18 của Ủy ban di sản thế giới họp tại Phuket (Thái Lan) đã công nhận lần thứ nhất vịnh Hạ Long là Di sản thiên nhiên thế giới với tiêu chí về vẻ đẹp cảnh quan (ngày 17/12/1994), và tại Hội nghị lần thứ 24 của Ủy ban di sản thế giới họp tại thành phố Cairns, bang Queensland, Australia đã công nhận lần thứ hai với tiêu chí về giá trị địa chất, địa mạo (ngày 2/12/2000).

Thiên nhiên kỳ thú ở Bái Tử Long

Nằm trong khu vực vịnh Bái Tử Long và sát cạnh di sản thiên nhiên thế giới vịnh Hạ Long, VQG Bái Tử Long được ví như một “kho báu” sinh quyển giữa trùng khơi ở vùng biển đông bắc của Việt Nam.

VQG Bái Tử Long có diện tích 15.783 ha, trong đó diện tích các đảo là 6.125 ha, diện tích mặt nước biển là 9.658 ha. VQG có các đảo chính là Ba Mùn, Trà Ngọ lớn, Trà Ngọ nhỏ, Sậu Nam, Sậu Đông, Đông Ma, Hòn Chính, Máng Hà Nam, Máng Hà Bắc, Chầy Chầy, Soi Nhụ và hơn 20 đảo nhỏ, cù lao, hòn nổi khác.

Ba Mùn là đảo đất lớn nhất của VQG: dài 20 km, rộng 1,5 km (thuộc huyện Vân Đồn). Nằm trong khu vực vịnh Bái Tử Long và sát cạnh Di sản thiên nhiên thế giới vịnh Hạ Long.

VQG Bái Tử Long là một công viên biển nằm trong khu vực nhiệt đới gió mùa. Bao phủ trên các đảo là rừng nhiệt đới lá rộng thường xanh quanh năm, là sinh cảnh thích hợp với nhiều loài động vật hoang dã, là kho tàng tài nguyên sinh vật phong phú phân bố trên các đảo núi đất và núi đá vôi, tạo ra cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ của vịnh Bái Tử Long. Đặc biệt hơn, các hệ sinh thái biển chính là kho tàng các sinh vật dưới nước với các đặc thù, đặc hữu, đặc sắc của vùng càng làm tăng thêm sự khẳng định về tầm quan trọng đa dạng sinh học cao, xứng đáng được quan tâm bảo tồn trong hiện tại và tương lai.

Phần biển, căn cứ vào các chỉ tiêu về đa dạng sinh học, cũng được phân chia ra các vùng. Vùng bảo vệ nghiêm ngặt: diện tích 800 ha, bao gồm các hệ sinh thái đặc trưng của VQG như: hệ sinh thái rạn san hô, hệ sinh thái rừng ngập mặn, hệ sinh thái bãi triều đá và hệ sinh thái vùng dưới triều đáy mềm, hệ sinh thái tùng áng - hồ nước mặn. Đây cũng là nơi có đa dạng sinh học cao trong VQG. Vùng phục hồi sinh thái gồm toàn bộ phần biển thuộc xung quanh đảo Lỗ Hố, Soi Nhụ, Cái Lim, Trà Ngọ nhỏ, Đông Ma, Hòn Chín, Sậu Nam, Sậu Đông và phần lạch biển giữa các đảo nêu trên.

Khám phá Khu BTTN Đồng Sơn - Kỳ Thượng

VQG Bái Tử Long có sự đang dạng sinh học cao, với hai hệ sinh thái chính đó là hệ sinh thái trên đất nổi và hệ sinh thái biển và bãi triều. Cùng với đó, VQG Bái Tử Long với những cánh rừng nguyên sinh tạo nên cảnh quan thiên nhiên đẹp và hấp dẫn, chưa kể có nhiều hang động, bãi tắm biển hoang sơ, cùng nhiều di tích lịch sử, văn hóa và phong tục bản địa có sức hấp dẫn du khách.

Thế giới tự nhiên hoang sơ và kỳ vĩ của VQG Bái Tử Long không chỉ có giá trị lớn về mặt khoa học mà còn có sức hút đặc biệt về mặt du lịch. Từ năm 2006 đến nay, VQG Bái Tử Long cũng đã phối hợp với VNPPA, JGEF... triển khai nhiều hoạt động phát triển du lịch sinh thái như tiến hành điều tra các tài nguyên du lịch, tổ chức các khóa tập huấn, đào tạo nâng cao nghiệp vụ về làm du lịch sinh thái cho các cán bộ của vườn, tổ chức hội thảo xúc tiến du lịch sinh thái...

Ngày 12/2/2003, Khu bảo tồn thiên nhiên (BTTN) Đồng Sơn - Kỳ Thượng chính thức được thành lập theo Quyết định số 440/QĐ-UB của UBND tỉnh Quảng Ninh. Địa bàn trải rộng trên 5 xã Đồng Lâm, Đồng Sơn, Kỳ Thượng, Vũ Oai và Hòa Bình, cách trung tâm thị trấn Trới, huyện Hoành Bồ 25 km về phía đông bắc, cách thành phố Hạ Long 35 km. Đây là khu vực điển hình của hệ sinh thái rừng kín lá rộng thường xanh núi thấp, có diện tích rừng tự nhiên tập trung lớn nhất vùng đông bắc Việt Nam và phong phú các loài động, thực vật rừng.
Từ khi thành lập, khu bảo tồn đã phối hợp với nhiều nhà khoa học ở trong và ngoài nước như Trường đại học khoa học tự nhiên, Viện sinh thái, tài nguyên và sinh vật Hà Nội cùng các tổ chức quốc tế điều tra và phát hiện ra nhiều loài động vật quý hiếm trong khu bảo tồn. Kết quả điều tra nghiên cứu ban đầu cho thấy Khu BTTN Đồng Sơn - Kỳ Thượng hiện có 485 loài thực vật bậc cao có mạch, thuộc 280 chi, 101 họ, trong đó có các loài được ghi trong Sách đỏ Việt Nam như: giổi bà, giổi nhung, giổi thơm, dẻ đen, lát hoa, sao hòn gai, sến mật, trầm hương, ba kích...; động vật hiện có 249 loài thuộc 79 họ và 28 bộ của 4 lớp động vật là: thú (58 loài), chim (154 loài), bò sát và ếch nhái (có 43 loài). Trong 249 loài, có 30 loài động vật quý hiếm có tên trong Sách đỏ Việt Nam.

Khu BTTN Đồng Sơn - Kỳ Thượng là nơi có giá trị đa dạng sinh học cao, có nhiều lợi ích không chỉ cho cộng đồng dân cư trong khu vực mà còn đem lại giá trị to lớn trong bảo vệ môi trường sinh thái, phục vụ giáo dục, nghiên cứu khoa học, du lịch sinh thái và nghỉ dưỡng, cung cấp nguồn dược liệu quý... là nơi lưu giữ và bảo tồn các nguồn gen quý, mẫu chuẩn hệ sinh thái có giá trị trong nước cũng như trên thế giới.

Được biết, di sản là tài sản của quốc gia, do vậy, việc tôn trọng sự tham gia của các thành phần xã hội khác nhau trong việc bảo tồn, phát huy giá trị di sản phục vụ cho sự phát triển kinh tế là rất cần thiết.

Vấn đề đặt ra ở đây là cái giá phải trả của quá trình thương mại hóa, quan điểm phát triển nóng vội là rất đắt, bài học của quá trình phát triển kinh tế bền vững là hãy để chính người dân cùng tham gia vào quá trình bảo tồn, phát huy giá trị di sản của dân tộc. Bảo tồn phải giữ gìn được giá trị của di sản và khai thác, phát huy phải đáp ứng lại việc bảo tồn theo một quy trình bảo tồn - phát huy - bảo tồn.

Nhận thức được giá trị và cơ hội phát triển du lịch từ di sản, ngành du lịch Quảng Ninh đã có những định hướng quy hoạch một cách phù hợp trên nguyên tắc vừa bảo tồn tối đa các yếu tố nguyên gốc của di sản, vừa đáp ứng được các nhu cầu của du khách để vừa phát huy được những giá trị di sản, đồng thời góp phần phát triển du lịch, cải thiện và nâng cao đời sống nhân dân. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, trong những năm qua, phát triển du lịch vịnh Hạ Long nói riêng và du lịch tại các VQG, các điểm du lịch khác của tỉnh Quảng Ninh chỉ mới dừng lại ở việc tập trung thu hút số lượng du khách trong và ngoài nước trên diện rộng chứ chưa thực sự chú trọng vào chiều sâu. Lượng du khách lưu trú dài ngày cũng như chi tiêu của du khách cho các hoạt động, dịch vụ tại vịnh Hạ Long còn chưa tương xứng với tiềm năng của di sản. Do đó, để nâng cao hiệu quả du lịch cũng như hiệu quả của công tác bảo tồn di sản, tỉnh Quảng Ninh cần chú trọng hơn nữa vào việc phát triển những giá trị cốt lõi của di sản thông qua việc bảo vệ tốt môi trường cảnh quan vịnh Hạ Long.

Đó không chỉ là bảo vệ một Vịnh Hạ Long xanh, sạch với hệ thống đa dạng sinh học phong phú mà còn là việc đưa ra những kế hoạch cụ thể nhằm hạn chế tối đa các hoạt động có thể gây tổn hại đến môi trường vịnh, là việc xây dựng ý thức của cộng đồng địa phương trong việc bảo vệ những giá trị của vịnh Hạ Long.