Phê phán quan điểm: “Chủ nghĩa tư bản ngày nay là chế độ ưu việt, tốt đẹp nhất trong lịch sử”.

Thực ra, những giọng điệu tuyên truyền đó vẫn không có gì mới và xa lạ đối với chúng ta. Về bản chất chúng vẫn theo những lối mòn cũ muốn phủ định giá trị vĩnh hằng của chủ nghĩa Mác - Lênin, và tạo cảm giác mơ hồ cho những người cộng sản trong cuộc đấu tranh trên lĩnh vực tư tưởng.

Nhìn nhận về vấn đề này, Đảng ta khi bàn về chủ nghĩa tư bản ngày nay, đã khẳng định “Hiện tại, chủ nghĩa tư bản còn tiềm năng phát triển, nhưng về bản chất vẫn là một chế độ áp bức, bóc lột và bất công. Những mâu thuẫn cơ bản vốn có của chủ nghĩa tư bản, nhất là mâu thuẫn giữa tính chất xã hội hoá ngày càng cao của lực lượng sản xuất với chế độ chiếm hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa, chẳng những không giải quyết được mà ngày càng trở nên sâu sắc. Khủng hoảng kinh tế, chính trị, xã hội vẫn tiếp tục xảy ra. Chính sự vận động của những mâu thuẫn nội tại đó và cuộc đấu tranh của nhân dân lao động sẽ quyết định vận mệnh của chủ nghĩa tư bản”[1]. Những nhận định trên của Đảng ta được dựa trên một nền tảng vững chắc là chủ nghĩa Mác - Lênin, đồng thời xuất phát từ tình hình thực tiễn phát triển của chủ nghĩa tư bản để Đảng đưa ra những đánh giá hết sức khoa học về chủ nghĩa tư bản trong giai đoạn hiện nay.

Các nhà kinh điển C.Mác và Ăng ghen khi phân tích về chủ nghĩa tư bản đã chỉ ra: từ khi mới ra đời, chủ nghĩa tư bản đã cho con người thấy tính ưu việt của nó. Theo C.Mác, Ăng ghen, đó là một bước tiến vĩ đại về phía trước trên những con đường phát triển của xã hội loài người. Trong “Tuyên ngôn của Đảng cộng sản”, C.Mác và Ph. Ăngghen đã viết “giai cấp tư sản đã đóng một vai trò hết sức cách mạng trong lịch sử” [2]. Hai ông đánh giá cao công lao của chủ nghĩa tư bản trước hết là đối với sự phát triển lượng sản xuất: “Giai cấp tư sản trong quá trình thống trị giai cấp chưa đầy một thế kỷ, đã tạo ra nhũng lực lượng sản xuất nhiều hơn và đồ sộ hơn lực lượng sản xuất của tất cả các thế hệ trước kia gộp lại” [3]. Nhưng các ông cũng chỉ ra chủ nghĩa tư bản không phải là hình thái xã hội vĩnh hằng, khi nó thúc đẩy sự phát triển của lực lượng sản xuất và xã hội hóa thì sẽ bị hình thái xã hội thích ứng được với yêu cầu phát triển của lực lượng sản xuất mới thay thế.

Kế thừa và phát triển tư tưởng của C.Mác - Ph.Ăngghen, nghiên cứu CNTB từ giai đoạn cạnh tranh tự do chuyển sang giai đoạn độc quyền, Lênin đã chỉ ra bản chất kinh tế, chính trị của chủ nghĩa tư bản độc quyền. Trên cơ sở nghiên cứu chủ nghĩa tư bản độc quyền, Lênin còn khẳng định sự phát triển của chủ nghĩa tư bản độc quyền tất yếu sẽ dẫn đến sự hình thành của chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước. Theo cách nói của Lênin, hiện nay trong chủ nghĩa tư bản khuynh hướng “phát triển vô cùng nhanh” nổi trội hơn so với khuynh hướng ngừng trệ, thối nát vốn có của nó. Lênin cũng chỉ ra, chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước vẫn còn nhiều tiềm năng phát triển, song đó là sự phát triển trong khuôn khổ chủ nghĩa tư bản và tiềm năng phát triển đó không phải là vô hạn. Càng phát triển, mâu thuẫn càng sâu sắc phức tạp.
Từ khi các nước XHCN ở Liên Xô và Đông Âu sụp đổ, các nhà tư tưởng chủ nghĩa tư bản hân hoan tuyên bố rằng thế là hết đời CNCS, rằng cần phải đào sâu chôn chặt một chế độ xã hội là quái thai của lịch sử, để cho loài người có thể yên ổn làm ăn trong một trật tự xã hội vĩnh hằng, phù hợp với bản tính con người. Thế nhưng liệu có thể dễ dàng chôn vùi một thực tế XHCN đã từng tồn tại trên một phần rộng lớn của hành tinh, trong một thời gian gần trọn thế kỷ XX? Chính các nhà tư tưởng đó hiểu hơn ai hết rằng không phải dễ dàng làm được điều đó.

Trải qua quá trình phát triển, chủ nghĩa tư bản ngày nay đã có những bước phát triển mới. Cơ sở vật chất-kỹ thuật của nền sản xuất chủ nghĩa tư bản đã phát triển đến một trình độ mới với sự xuất hiện của hàng loạt yếu tố: tư liệu lao động rất hiện đại (hệ thống máy tự động hiện đại, robot công nghệ, các loại vật liệu mới với những tính năng quý báu, các nguồn năng lượng mới với hiệu suất cao như mặt trời, sức gió, thủy triều...; các loại cộng nghệ hiện đại (vi điện tử, tin học, sinh học, vật liệu mới...) đang thay thế dần công nghệ cũ.
Chủ nghĩa tư bản ngày nay đã thực hiện sự chuyển dịch quan trọng trong cơ cấu kinh tế. Một cơ cấu kinh tế mới hiện đại, năng động đang hình thành và phát triển. Trong cơ cấu kinh tế mới các ngành sản xuất vật chất, các ngành dịch vụ đang trở thành một khu vực kinh tế quan trọng và ngày càng có vai trò lớn trong sự phát triển kinh tế xã hội.

Lao động - yếu tố quyết định của lực lượng sản xuất trong chủ nghĩa tư bản đang có những biến đổi rất sâu sắc. Trong các nước tư bản phát triển lao động trí tuệ, lao động có tính sáng tạo đang ngày trở thành mặt chủ đạo của lao động xã hội. Vấn đề nâng cao trình độ của người lao động trở thành đòi hỏi tất yếu của của nền sản xuất tư bản hiện nay. Phân công lao động ở các nước tư bản chủ nghĩa có bước phát triển mới. Sự phát triển cao của lực lượng sản xuất và xã hội hóa lao động trong chủ nghĩa tư bản đang hình thành và lớn lên phi thường một nền sản xuất ra của cải vật chất và của cải phi vật chất.

Tuy nhiên, cho dù có điều chỉnh như thế nào đi nữa, cho dù có khoác trên mình những “tấm áo choàng lộng lẫy” như thế nào đi nữa thì bản chất của chủ nghĩa tư bản vẫn không hề thay đổi, đúng như nhận định của Đảng ta “về bản chất vẫn là một chế độ áp bức, bóc lột và bất công”. Sự áp bức, bất công đó thông qua sự thống trị của chủ nghĩa tư bản độc quyền, của chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước. Sự thống trị đó không chỉ đóng khung trong từng quốc gia, dân tộc mà được quốc tế hóa hơn bao giờ hết. Sự áp bức, bóc lột được che đậy dưới nhiều hình thức khác nhau và ngày càng mang tính chất tinh vi hơn trước; hình thức bóc lột cũng luôn có sự thay đổi dựa trên việc áp dụng những thành tựu của cuộc cách mạng khoa học công nghệ. Sự bóc lột vượt khỏi biên giới quốc gia và được triển khai trên phạm vi quốc tế thông qua nhiều hình thức.

Dù có điều chỉnh thích nghi nhưng chủ nghĩa tư bản ngày nay vẫn không thể vượt qua khỏi mâu thuẫn vốn có của nó. Mâu thuẫn kinh tế cơ bản của chủ nghĩa tư bản không phải là dịu đi. Cuộc đấu tranh để giành giật giá trị thặng dư diễn ra quyết liệt hơn bao giờ hết, không phải chỉ giữa kẻ bóc lột và người bị bóc lột mà còn giữa các kẻ bóc lột với nhau; ách bóc lột không chỉ đè nặng lên vai giai cấp công nhân mà còn mở rộng ra hầu hết những người lao động ăn lương, trí óc hay chân tay, bằng cách này hay cách khác. Mâu thuẫn của xã hội tư bản không chỉ tập trung biểu hiện ở sự đối lập lợi ích giữa nhà tư bản và người lao động làm thuê mà còn biểu hiện ở xung đột của chế độ tư bản với toàn xã hội, không chỉ diễn ra ở một nước tư bản nào đấy mà còn trên phạm vi toàn cầu. Chủ nghĩa tư bản ngày nay không những là vật cản cho việc thực hiện các lợi ích của các giai cấp bị áp bức bóc lột mà còn của các dân tộc bị áp bức bóc lột, không những chỉ các lợi ích giai cấp và dân tộc mà còn lợi ích toàn cầu, những lợi ích chung của mọi người sống trên hành tinh này.

Sự tích tụ và tập trung tư bản đạt đến quy mô khổng lồ, việc sử dụng rộng rãi các thành tựu mới nhất của khoa học và công nghệ, sự cạnh tranh khốc liệt để giành lấy thị trường toàn cầu...tất cả điều đó đòi hỏi các nhà tư bản phải tiến bộ không ngừng, luôn luôn phải đưa ra thị trường những sản phạm mới, chất lượng cao. Dĩ nhiên đó là phát triển và tiến bộ. Thế nhưng trong khuôn khổ chế độ tư bản, sự vận động đó lại làm nảy sinh những mâu thuẫn mới. Ngày nay chủ nghĩa tư bản giống như một con quái vật kinh tế, chủ nghĩa tư bản làm cho thị trường sôi lên sùng sục trong một vũ điệu ma quái mà các bước nhảy nhịp ba bất tận là: mua, bỏ đi, mua nữa. Nó nhai ngấu nghiến các tài nguyên của trái đất, gây ra sự lãnh phí toàn diện về của cải xã hội, phá hủy sự cân bằng sinh thái vốn là điều kiện tồn tại đầu tiên của con người trên trái đất. Vũ điệu ma quái đó không thể dừng lại được vì nó chính là phương thức tồn tại của chủ nghĩa tư bản ngày nay.

Giai cấp tư sản đã có công không nhỏ trong việc nắm bắt cuộc cách mạng khoa học công nghệ hiện đại, góp phần thực hiện hóa lời tiên tri ngày nào của Mác về khoa học trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp. Thế nhưng trong khuôn khổ TBCN, quá trình phát triển khoa học công nghệ có nhiều nghịch lý, chứa đựng những nguy cơ và bất trắc. Trong bản chất của nó, khoa học có tính xã hội vì nó là thành tựu trí tuệ của con người và phải được truyền bá rộng rãi để phục vụ con người. Thế nhưng trong thế giới tư bản hiện nay việc chuyển giao công nghệ trở thành việc mua bán rất tốn kém, thậm chí có khi không thể mua được vì có độc quyền trí tuệ. Điều đó làm cho khoảng cách giàu nghèo của thế giới thứ ba, đặc biệt như Châu Phi làm nhức nhối lương tri nhân loại. Đáng lẽ thế giới thứ nhất giàu có phải giúp đỡ một bộ phận lớn thế giới thứ ba bằng cách chuyển giao công nghệ, làm cho tư nhân bản địa chiến thắng nghèo nàn thì người ta chỉ làm cái việc đó có tính chất nhục mạ con người là tiến hành phát chẩn nhỏ giọt trên quy mô toàn cầu. Thế nhưng xét cho cùng, tình hình là không thể khác được vì đó chính là một hình thức mới của chủ nghĩa thực dân, chủ nghĩa thực dân kinh tế và công nghệ.

Hiện nay đang thực sự tồn tại một đau khổ của những người lao động trong các xã hội hiện đại: đe dọa thường xuyên của nạn thất nghiệp. Đối với mọi người, kể cả người lao động có trình độ kỹ thuật cao, kể cả các tầng lớp trí thức, cuộc sống trở nên bất ổn hơn bao giờ hết. Trước đây nạn thất nghiệp thường chỉ diễn ra từng lúc, theo chu kỳ kinh tế, lúc khủng hoảng và suy thoái. Ngày nay nạn thất nghiệp diễn ra ngay cả lúc kinh tế phồn thịnh; tai nạn đó gắn liền với cuộc cách mạng khoa học công nghệ được sử dụng theo lối tư bản chủ nghĩa. Cuộc cách mạng đó càng có tốc độ như vũ bão thì nạn thất nghiệp càng có quy mô rộng rãi và mức độ sâu sắc hơn.

Ngày nay, văn hóa tư sản đã trở nên suy đồi, có nhiều tác dụng phá hoại đối với tiến bộ xã hội. Xã hội tư bản hiện đại đang rơi vào một cuộc khủng hoảng tinh thần không thể nào khắc phục nổi. Một tinh thần xã hội thượng tôn chủ nghĩa cá nhân cực đoan và tư duy thực dụng chủ nghĩa thì không thể tạo ra những giá trị văn hóa đích thực. Dù cho các phương tiện truyền thông đại chúng cực mạnh của giai cấp tư sản cố gắng “làm ồn ào” về những thần tượng của nó trong giai đoạn hiện nay thì chúng ta vẫn thấy xã hội tư bản đang khủng hoảng về thần tượng và sự ồn ào kiểu siêu quảng cáo cũng không che lấp nổi sự tầm thường và tẻ nhạt của đời sống văn hóa tư sản.

Ngày nay, ở các nước xã hội hiện đại đang diễn ra một nghịch lý: trong điều kiện cuộc sống văn minh đầy đủ, tiện nghi, thừa thải vật chất, con người vẫn chưa hẳn đã sung sướng. Sống giữa nơi đông nghẹt người nhưng con người vẫn thấy cô đơn hơn bao giờ hết. Sự tan vỡ của gia đình, tình trạng bất an xã hội về mọi phương diện, nạn mapia và sự hoành hành của thế giới ngầm, ma túy và đĩ điếm, tội ác, các vụ xả súng, nạn nghèo đói gia tăng...Phải chăng, ở các nước tư bản hiện đại không có người nghèo ? mà trái lại vẫn chiếm một tỷ lệ cao (Theo thống kê đến năm 2013, ở Mĩ khoảng 400 người có thu nhập hàng năm từ 185 triệu USD trở nên tương phản với 25 triệu người sống dưới mức nghèo khổ). Vậy, những người nghèo khổ có được quyền bình đẳng về chính trị, về xã hội hay không ? Điều này chắc chắn là không, vì không có tài sản thì lấy gì để trở thành chính khách, chính trị gia,… Chỉ từ vài hiện tượng rời rạc trong xã hội tư bản mà một số người đã tự vẽ ra một viễn cảnh “tương sáng của một xã hội” mà cố tình không nhận ra rằng các tầng lớp, giai cấp bị trị chiếm đa số trong xã hội đó chưa bao giờ có thể mơ được cuộc sống như vậy.

Tất cả những điều trên tồn tại trong lòng xã hội tư bản đã đầu độc bầu không khí xã hội, tác động đến mọi thành viên xã hội. Một xã hội đã đến lúc không đảm bảo cho các thành viên của nó một môi trường văn hóa có tính người, phù hợp với yêu cầu phát triển của văn minh và văn hóa thì xã hội ấy sớm hay muộn cũng sẽ bị đào thải.

Sau thảm bại của hệ thống XHCN thế giới, chủ nghĩa tư bản đang có vẻ mạnh hơn bao giờ hết; nhưng thật ra đất vẫn rung dưới chân giai cấp tư sản. Những giới hạn không thể vượt qua trên cho thấy, chủ nghĩa tư bản hiện đại vẫn đang và sẽ tiếp tục phải đổi mặt với những nguy cơ của khủng hoảng về kinh tế, xã hội, chính trị thậm trí nguy cơ một cuộc khủng hoảng toàn diện mới có thể xuất hiện. Do vậy, Đảng ta nhận định “Chính sự vận động của những mâu thuẫn nội tại đó và cuộc đấu tranh của nhân dân lao động sẽ quyết định vận mệnh của chủ nghĩa tư bản”[4].

Như vậy có thể thấy rằng, chủ nghĩa tư bản hiện đại trong khi chưa phát triển đến giai đoạn diệt vong gần kề nó đang tiếp tục tiến triển một cách khách quan đến một xã hội khác cao hơn, bất chấp ý nguyện chủ quan của bất cứ lực lượng xã hội nào và do đó trong lòng nó đang chín muồi dần không chỉ những tiền đề vật chất, kỹ thuật mà cả những mầm mống, những yếu tố nhiều mặt, những điều kiện ngày càng đầy đủ hơn cho sự ra đời xã hội mới sau chủ nghĩa tư bản.