Tín dụng tiêu dùng tăng trưởng "nóng"

Ảnh chỉ mang tính minh họa

Thủ tục vay dễ dàng

Định nghĩa về tín dụng tiêu dùng được quy định trong Nghị định số 39/2014/NĐ-CP, là hình thức cấp tín dụng cho mục đích tiêu dùng cá nhân bằng nghiệp vụ cho vay, bao gồm cho vay trả góp, cho vay tiêu dùng và phát hành thẻ tín dụng.

Với ưu điểm cho vay nhanh và dễ dàng, không cần thế chấp, cho vay tiêu dùng tín chấp là một giải pháp tài chính đã và đang giúp rất nhiều người dân dưới chuẩn cho vay của ngân hàng tiếp cận các dịch vụ cho vay được luật pháp bảo vệ. Tuy nhiên, việc ngày càng có nhiều vụ việc khiếu nại liên quan đến các sản phẩm cho vay tiêu dùng đang gióng lên hồi chuông cảnh báo đối với cả các ngân hàng, công ty tài chính, cơ quan quản lý và người đi vay.

Hiện nay, đi tới đâu ta cũng dễ dàng bắt gặp các quảng cáo mời chào cho vay tiền thủ tục nhanh gọn, giải ngân trong ngày với các khoản vay dao động trong khoảng từ một vài triệu đến dưới 100 triệu đồng.

Hoạt động tín dụng tiêu dùng tiếp tục đạt được sự tăng trưởng ấn tượng trong vài năm trở lại đây từ cả về phía cung và phía cầu.

Về phía cầu, mức sống ngày càng nâng cao cùng với sự lạc quan về triển vọng thu nhập trong tương lai khiến người dân sẵn sàng chi tiêu nhiều hơn ở hiện tại. Tính bình quân trong 5 năm trở lại đây, tốc độ tăng trưởng của tổng mức bán lẻ hàng hóa và dịch vụ bình quân 10%/năm.

Cơ cấu dân số trẻ khiến việc lập kế hoạch chi tiêu cho gia đình trở nên dễ dàng hơn, cùng với đó người trẻ cũng dễ dàng tiếp cận với các sản phẩm tài chính mới, thúc đẩy nhu cầu vay tiêu dùng với các khoản vay thường giá trị thấp và cần thủ tục nhanh gọn.

Về phía cung, sự tăng lên đáng kể số lượng các công ty tài chính tham gia cho vay tiêu dùng, cùng với các công ty trung gian thanh toán tạo động lực hỗ trợ thị trường. Tuy nhiên, dòng vốn tín dụng tiêu dùng hiện tại vẫn chủ yếu đến từ các ngân hàng thương mại.

Sự tham gia sôi động của các công ty tài chính góp phần giảm đáng kể các loại hình tín dụng đen. Hiện nay, riêng trong mảng cho vay tiêu dùng của các công ty tài chính, 4 công ty lớn nhất gồm FECredit, HomeCredit, HD Saigon và Prudential đã chiếm tới 84,45% thị phần. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng của các công ty tài chính khác cũng hứa hẹn cơ hội lựa chọn đa dạng hơn cho người tiêu dùng trong tương lai gần.

Tính đến hết năm 2017, nước ta có 16 công ty tài chính đang hoạt động với tổng vốn điều lệ đạt 17.468 tỷ đồng, tương đương với vốn điều lệ của một ngân hàng thương mại top 5. Trong đó, chỉ tính riêng trong năm 2017, nhiều công ty tài chính mới đã được thành lập trên cơ sở mua lại/tái cơ cấu các công ty tài chính hoạt động chưa hiệu quả, chẳng hạn như công ty tài chính tiêu dùng SHB, MB Shinsei…

Bên cạnh đó, hàng loạt các trung gian cho vay tiêu dùng ứng dụng công nghệ mạnh mẽ như F88, Tima.vn, DoctorDong.vn… mở rộng hoạt động cho vay tiêu dùng khiến thị trường càng thêm sôi động.

Vay tiêu dùng hãy cân nhắc rủi ro

Theo báo cáo từ Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng (Bộ Công Thương), các khiến nại, phản ánh của người đi vay thường tập trung vào các vấn đề: (1) Công ty tài chính cung cấp thông tin không chính xác, đầy đủ, rõ ràng, gây nhầm lẫn cho người tiêu dùng; (2) Không cung cấp hợp đồng cho người tiêu dùng tại thời điểm ký kết; (3) Đe dọa, quấy rối người tiêu dùng khi nhắc, thu hồi nợ; (4) Gói dịch vụ cho vay tiêu dùng 0% lãi suất. Các vấn đề trên thực chất xoay quanh việc bất cân xứng thông tin giữa người đi vay và người cho vay.

Nguyên nhân bất cân xứng thông tin xuất phát từ cả hai phía. Các nhân viên tư vấn có thể không tư vấn đầy đủ cho khách hàng vay hoặc tư vấn nhưng không thực sự quan tâm khách hàng có hiểu đúng và đủ các nội dung cần thiết hay không. Về phía khách hàng, đa số khách hàng khi vay đều tập trung vào số tiền phải trả hàng tháng mà không mấy quan tâm tới các điều khoản khác. Mặc dù trước khi ký kết hợp đồng, hầu hết các công ty tài chính đều có nhân viên tư vấn kỹ lưỡng về điều kiện, phương thức thanh toán, lãi suất, phí phạt… song khách hàng đa phần chỉ nghe cho… đủ thủ tục và hiếm khi ghi nhớ về những điều khoản quan trọng này. Chỉ đến khi không may xảy ra sự cố trong quá trình trả góp khoản vay, họ mới cảm thấy “bất ngờ”.

Hiểu lầm thường gặp nhất của khách hàng là về lãi suất, theo đó khách hàng không phân biệt được sự khác nhau giữa hai cách tính lãi suất: theo số dư ban đầu và theo số dư giảm dần. Đối với các khoản vay thông thường, các ngân hàng thường tính tiền lãi theo số dư giảm dần. Đối với các khoản vay tiêu dùng tín chấp, do lãi suất cho vay tính theo số dư giảm dần rất cao (có thể lên đến 40-50%/năm) nên nhân viên tư vấn thường tư vấn số tiền trả lãi hàng tháng theo số dư ban đầu (khoảng 1-2%/tháng) để dễ dàng được khách hàng chấp nhận. Do số tiền vay khá nhỏ nên nhiều khách hàng không quan tâm đến cách tính lãi suất và lãi suất cao hay thấp mà chỉ xem xét khả năng thanh toán hàng tháng có phù hợp với tình hình tài chính của mình hay không.

Các khách hàng vay tiêu dùng cũng thường ít quan tâm đến các vấn đề khác như phương thức thanh toán, phí phạt và các hệ lụy nếu không thực hiện đúng cam kết trả nợ. Theo quy định, lịch trả nợ định kỳ phải được nêu rõ trong hợp đồng. Nếu trả nợ trễ so với lịch, khách hàng sẽ phải chịu một khoản phí phát sinh gọi là lãi phạt chậm trả nợ. Một số ngân hàng hoặc công ty tài chính có thể cơ cấu lại thời hạn trả nợ dựa trên khả năng trả nợ. Tuy nhiên, càng trả chậm, lãi phạt càng cao.

Không chỉ bị phạt khi chậm trả, nếu muốn thanh toán sớm hơn lịch trả nợ, khách hàng cũng phải đóng một khoản phí phạt trả nợ trước hạn (khoảng 3-5% số nợ trả trước hạn). Đây là khoản phí được cho là để bù đắp tổn thất sắp xếp vốn của ngân hàng hoặc công ty tài chính. Khi ký kết hợp đồng vay, công ty tài chính kỳ vọng có thể thu lãi trong suốt khoảng thời gian vay, nhưng vì khách hàng trả nợ sớm nên nguồn vốn dư ra không sinh lãi, hoặc công ty tài chính phải tốn chi phí tìm kiếm người vay mới.

Báo cáo từ Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng cho biết, thị trường cho vay tiêu dùng Việt Nam trong những năm gần đây đang ghi nhận số lượng lớn khiếu nại của người tiêu dùng liên quan đến hành vi thu hồi nợ của các bên liên quan, trong đó phổ biến là việc người đi vay, bạn bè, người thân của người đi vay liên tục nhận được các cuộc gọi, tin nhắn có nội dung đe dọa, quấy rối, làm phiền.

Thực tế, đây chính là phương pháp thu hồi nợ hữu hiệu của các công ty tài chính trong điều kiện giải pháp kiện tụng tốn rất nhiều thời gian và chi phí. Nếu như ngân hàng cho vay thế chấp có chiếc phao tài sản bảo đảm để bấu víu nếu khách hàng không trả nợ thì đối với các khoản vay tiêu dùng tín chấp, các công ty tài chính cho vay dựa trên uy tín nên khi khách hàng quá hạn thì cũng tập trung đánh vào uy tín của khách hàng. Còn cách nào tốt hơn để đánh vào uy tín của một người bằng việc thông báo với gia đình, bạn bè, nơi làm việc, nơi cư trú của người ấy rằng họ đang chây ì trả nợ? Nếu đã thông báo mà vẫn chưa thu được nợ thì thông báo lần hai, lần ba, đến lúc khách hàng và người thân quá ngán ngẫm phải trả nợ mới thôi. Phương pháp thông báo, nhắc nợ có sự khác nhau giữa từng nhân viên và ranh giới giữa việc nhắc nợ với quấy rối, đe dọa, đối với khách hàng là rất mong manh.

Để tránh rủi ro đáng tiếc khi thực hiện các khoản vay tiêu dùng, các chuyên gia kinh tế cho rằng, trước khi ký hợp đồng, khách hàng nên lựa chọn các tổ chức cung cấp dịch vụ cho vay uy tín. Song song đó, người đi vay cần tính toán thật cẩn thận khả năng trả nợ, cũng như sự cần thiết của khoản vay. Tuyệt đối không nên để sự dễ dàng của việc đi vay làm mình thiếu cân nhắc, vay khi không thật sự cần thiết hoặc vay quá khả năng trả nợ.