Nhà ở xã hội cho người có công với cách mạng là một trong những chính sách an sinh mang ý nghĩa chính trị – nhân văn sâu sắc. Trong bối cảnh Luật Nhà ở mới chính thức có hiệu lực, nhiều ý kiến cho rằng đã đến lúc cần nhìn thẳng vào những “điểm nghẽn” tồn tại nhiều năm qua, để chính sách không chỉ dừng lại ở tinh thần tri ân, mà thực sự đi vào cuộc sống.

Những năm gần đây, Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều chủ trương, chương trình hỗ trợ nhà ở cho người có công, trong đó nhà ở xã hội (NOXH) được xác định là một giải pháp trọng tâm. Luật Nhà ở 2023 và các văn bản hướng dẫn đã mở rộng đối tượng thụ hưởng, đơn giản hóa điều kiện, đồng thời tăng cường trách nhiệm của địa phương trong bố trí quỹ đất và tổ chức thực hiện.

Tuy nhiên, thực tế triển khai cho thấy, số lượng dự án NOXH dành riêng cho người có công còn khiêm tốn; thủ tục đầu tư kéo dài; nguồn vốn ưu đãi khó tiếp cận; nhiều địa phương lúng túng trong xác định mô hình phù hợp. Khoảng cách giữa chính sách và đời sống vì thế vẫn chưa được thu hẹp như kỳ vọng.

Phát biểu tại hội thảo góp ý hoàn thiện chính sách NOXH cho người có công, ông Trần Hồng Quảng – Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp của Thương binh và Người khuyết tật Việt Nam – nhấn mạnh rằng, nhà ở không chỉ là nơi cư trú mà còn là nền tảng để người có công ổn định cuộc sống, tiếp tục lao động, sản xuất và hòa nhập xã hội.

“Chăm lo nhà ở cho người có công không phải là sự hỗ trợ mang tính ban phát, mà là trách nhiệm và nghĩa vụ của Nhà nước, của toàn xã hội đối với những người đã hy sinh, cống hiến cho đất nước”, ông Trần Hồng Quảng khẳng định.

Theo ông, chính sách NOXH hiện nay cần được thiết kế linh hoạt hơn, phù hợp với điều kiện thực tế của từng nhóm người có công. Bên cạnh việc xây dựng các khu NOXH tập trung, Nhà nước cần có cơ chế hỗ trợ cải tạo, xây mới nhà ở trên chính đất ở hiện có, nhất là tại khu vực nông thôn và vùng ven đô – nơi nhiều gia đình người có công đang sinh sống.

Ông Nguyễn Văn Quỳnh, Phó Chủ tịch thường trực Hiệp hội Doanh nghiệp của Thương binh và Người khuyết tật Việt Nam phát biểu định hướng Hội thảo đưa ra ý kiến rẳng "chủ trương của Trung ương thì rất mở, rất thoáng, lãnh đạo doanh nghiệp rất quyết tâm, nhưng khi xuống đến khâu thực thi cơ sở thì lại gặp muôn vàn khó khăn. Câu chuyện "trên trải thảm, dưới rải đinh" vẫn còn hiện hữu." và ông cũng mong hội thảo đưa ra được nhiều ý kiến để có thể khơi thông câu chuyện thực thi chính sách.

Ở góc độ quản lý và nghiên cứu chính sách, TS. Phạm Gia Yên – nguyên Chánh Thanh tra Bộ Xây dựng – cho rằng những vướng mắc lớn nhất hiện nay không nằm ở thiếu chủ trương, mà ở khâu tổ chức thực hiện.

“Chính sách dù đúng và nhân văn đến đâu, nếu thủ tục rườm rà, phân cấp không rõ ràng, trách nhiệm không gắn với người đứng đầu thì rất khó phát huy hiệu quả”, TS. Phạm Gia Yên phân tích.

Ông chỉ ra rằng, nhiều dự án NOXH bị kéo dài do quy trình lựa chọn chủ đầu tư, xác định giá đất, thẩm định thiết kế còn chồng chéo. TS. Phạm Gia Yên ủng hộ các cơ chế mới như chỉ định nhà đầu tư đủ năng lực, cho phép liên doanh, liên kết, đồng thời tăng cường hậu kiểm thay vì tiền kiểm quá nặng nề.

Đặc biệt, theo ông, NOXH cho người có công không nên chỉ nhấn mạnh yếu tố giá rẻ, mà phải đặt chất lượng sống làm tiêu chí trung tâm, nhất là với các đối tượng là thương binh nặng, người cao tuổi, người khuyết tật.

Từ phía doanh nghiệp, nhiều ý kiến cho rằng mức lợi nhuận thấp trong khi rủi ro pháp lý cao đang khiến không ít nhà đầu tư e dè với NOXH. Ngay cả các doanh nghiệp của thương binh, người khuyết tật – lực lượng rất phù hợp để tham gia lĩnh vực này – cũng gặp khó trong tiếp cận đất đai và tín dụng.

Các tổ chức xã hội kiến nghị cần minh bạch hóa danh sách thụ hưởng, tăng cường giám sát cộng đồng, tránh tình trạng chính sách bị lợi dụng hoặc phân bổ sai đối tượng, làm mất đi ý nghĩa tri ân vốn có.

Có thể thấy, hoàn thiện chính sách NOXH cho người có công là bài toán tổng hợp, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa Trung ương và địa phương, giữa Nhà nước – doanh nghiệp – xã hội. Luật Nhà ở mới đã mở ra cơ hội, nhưng hiệu quả đến đâu phụ thuộc vào quyết tâm và năng lực thực thi.

Như ý kiến của ông Trần Hồng Quảng và TS. Phạm Gia Yên đã chỉ ra, chỉ khi chính sách được “đo ni đóng giày” cho người có công, được triển khai minh bạch, thực chất và có trách nhiệm, thì những căn nhà xã hội mới thực sự trở thành mái ấm đúng nghĩa – nơi thể hiện trọn vẹn đạo lý “uống nước nhớ nguồn” của dân tộc.