Đền Cửa Lục ngày nay được phục dựng bằng nguồn tài chính của Công ty CP Đầu tư Xây dựng Thành Thắng cùng nguồn đóng góp thiện tâm của nhân dân địa phương

Theo truyền tụng, Đền Cửa Lục có từ lâu đời, trải qua nhiều lần tu sửa, đền được xây cất quy mô vào thế kỷ 19. Đền toạ lạc ở vị trí sườn đồi, thế đất nhô hẳn ra bờ sông, án ngữ toàn bộ mặt vịnh Cửa Lục, nơi thuyền bè ra vào, cũng là khu vực bến đò chính nối liền hai bờ Bãi Cháy - Hòn Gai, dân gian thời đó còn gọi là đền Ghềnh. Người dân Bãi Cháy truyền nhau rằng đền rất linh thiêng, có rất nhiều cá heo thường về sát mép nước chỗ chân đền. Vì thế đền Cửa Lục chưa khi nào lạnh vắng khói hương.

Lễ Tế dâng hương tại Đền Cửa Lục nhân tưởng niệm 725 năm ngày giỗ Đức thánh Trần Hưng Đạo

Các cụ cao niên ở phường Bãi Cháy kể lại, ngôi đền xưa có kiến trúc chữ Đinh, gồm 5 gian tiền đường và 3 gian hậu cung. Mái đền lợp ngói mũi hài, bốn góc có 4 đao. Đền làm bằng gỗ, tường xung quanh được xây gạch đỏ. Trong đền thờ Trần Hưng Đạo cùng gia thất. Hậu cung thờ Thiên Thành công chúa. Bên phải thờ Vương cô đệ nhất. Bên trái thờ Vương cô đệ nhị. Chính cung thờ Trần Hưng Đạo. Bên phải tiền đường thờ quan văn, bên trái thờ quan võ. Hạ ban thờ ngũ hổ. Cổng đền xây 4 cột, 2 cột trong cao hơn 2 cột ngoài, trên đầu cột có nghê chầu. Bên phải ngôi đền có miếu thờ tứ phủ. Việc nhân dân lập đền và chăm lo hương khói phụng thờ tôn vinh Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn tại bến phà Bãi Cháy cũ thấm đượm đạo lý uống nước nhớ nguồn.

Giá trị lịch sử:

Năm 1287, nhà Nguyên (Trung Quốc), dưới quyền chỉ huy của Thoát Hoan, phát động cuộc xâm lược Đại Việt lần thứ ba. Để chuẩn bị cho chiến dịch dài ngày, quân Nguyên chia làm nhiều đạo quân, trong đó có một đoàn thủy binh chở lương thực lớn do tướng Trương Văn Hổ chỉ huy, đi đường biển từ Quảng Châu vào Vịnh Hạ Long để tiếp tế cho đại quân do Thoát Hoan và Ô Mã Nhi dẫn đầu. Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn đã giao cho Trần Khánh Dư chỉ huy đội thủy binh tại vùng Vân Đồn – Cửa Lục, chặn đánh đoàn thuyền lương thực này. Trận Cửa Lục là một trong những trận đánh quan trọng và oanh liệt trong kháng chiến chống quân Nguyên Mông lần thứ 3 (1287-1288), do Trần Khánh Dư chỉ huy, diễn ra tại vùng biển Cửa Lục – Hạ Long (Quảng Ninh ngày nay). Đây là trận đánh mở màn, góp phần cắt đứt hậu cần của quân Nguyên, tạo đà cho chiến thắng vang dội tại Bạch Đằng sau đó.

Để tưởng nhớ công lao, đến thế kỷ 19 Đền Cửa Lục được dựng lên để thờ Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn và các tướng sĩ tại vị trí đầu mom của trục đồi Bãi Cháy, án ngữ toàn bộ mặt vịnh Cửa Lục, nơi thuyền bè ra vào, cũng là khu vực bến đò chính nối liền hai bờ đông - tây của Hòn Gai cũ từ những thế kỷ giao thông ở đây hoàn toàn nhờ sông nước, vì thế dân gian còn gọi là đền Ghềnh. Nhân dân Bãi Cháy truyền nhau rằng đền rất linh thiêng, có rất nhiều cá heo thường về sát mép nước chỗ chân đền. Vì thế đền Cửa Lục chưa khi nào lạnh vắng khói hương.

Hình ảnh Đền Cửa Lục được chụp tháng 10 năm 1950 do ông Robe Tison (người Pháp)

Năm 1972, đền bị bom Mỹ huỷ hoại nghiêm trọng nhưng nhân dân vẫn không bỏ khói hương thờ tự. Một số di vật, đồ thờ như: Ngai, ảnh tượng Trần Hưng Đạo được cụ Trần Văn Khánh là thầy cúng đưa về bảo quản tại nhà mình. Mới đây, cụ Chức phát hiện ra, bức tượng Đức Ông cổ đã được một người dân Hạ Long đưa về Hải Phòng để bảo quản. Vị trí nền móng cũ của ngôi đền xưa giờ đã là đường đi. Nhiều năm dài sau đó, nhân dân địa phương thiết tha muốn phục dựng ngôi đền để góp phần giáo dục truyền thống tốt đẹp trong đấu tranh dựng nước và giữ nước cho các thế hệ sau.

Năm 2016, bằng nguồn tài chính của Công ty CP Đầu tư Xây dựng Thành Thắng và nguồn đóng góp thiện tâm của nhân dân TP Hạ Long, đền Cửa Lục bắt đầu được xúc tiến phục dựng. Đền được xây tại khu vực phía trên liền kề với địa điểm của ngôi đền cũ, phù hợp với cảnh quan văn hoá, lịch sử, thuận lợi cho khách du lịch trong và ngoài nước tham quan. Về quy mô, ngôi đền nhỏ hơn đền cũ nhưng vật liệu xây dựng bền vững và quý hơn, hoàn toàn bằng gỗ lim, được chạm khắc tinh xảo, nội thất dát vàng toàn phần với tượng đồng Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn đội mũ cánh chuồn ngự ngai cao 1,3m. Tiền môn, tượng quy hạc và vệ thần tả hữu cao 1,8m đều bằng chất liệu đồng. Đặc biệt, toàn bộ khối kiến trúc được đặt trên một nền đá nguyên khối rộng 9m2, cao 0,8m.

Ngôi đền hiện nay đã góp phần tôn vinh công lao to lớn của anh hùng dân tộc Trần Hưng Đạo, gắn với những giá trị lịch sử và hài hoà với những công trình xung quanh. Ngay khi vừa khánh thành và làm lễ khai quang, Cửa Lục linh từ đã thu hút hàng trăm người dân Hạ Long và nhiều khách du lịch tới dâng hương, chiêm bái.