Được xây dựng từ năm 1180 dưới thời vua Lý Cao Tông, đền Đuổm thờ danh tướng Dương Tự Minh – người có công lớn trong việc bảo vệ bờ cõi phía Bắc nước Đại Việt thế kỷ XII. Đây là một trong những di tích quan trọng của tỉnh Thái Nguyên, được công nhận là Di tích lịch sử cấp Quốc gia vào năm 1993. Trải qua thời gian và biến cố lịch sử, đặc biệt là trận bom năm 1949, phần lớn kiến trúc nguyên bản của đền đã bị phá hủy. Kể từ năm 1993, đền Đuổm đã nhiều lần được trùng tu, trong đó cổng đền và khu tam quan được xây dựng từ năm 1993 – 1996, đền chính và đền trung được xây mới hoàn toàn vào giai đoạn 2003 – 2004.

Nhiều nơi trong Đền đã bị mối mọt.

Tuy nhiên, do quá trình tu sửa diễn ra từng phần, không theo một quy hoạch tổng thể, hiện trạng kiến trúc đền khá chắp vá, xuống cấp nghiêm trọng với hiện tượng sụt lún, rạn nứt và thấm dột. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến mỹ quan, mà còn tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn cho nhân dân và du khách thập phương.

Trước thông tin về kế hoạch trùng tu, một số ý kiến lo ngại rằng việc này có thể phá vỡ quy hoạch kiến trúc hiện tại của đền. Tuy nhiên, nếu nhìn vào thực tế, những lo ngại này không hoàn toàn chính xác. Thứ nhất, cần khẳng định rằng kiến trúc hiện nay của đền Đuổm không phải là công trình nguyên bản từ thời phong kiến, mà đã trải qua nhiều lần xây dựng lại. 

Bà Trần Thị Mai thủ nhang Đền Đuổm chia sẻ: "Sau khi trùng tu lần đầu tiên năm 1987, đền xuống cấp, dột nát, nhân dân đã tôn tạo lại vào năm 2004. Lần cuối cùng cũng có cột lim, cánh cửa lim, ngói lợp bằng ngói đỏ đất nung. Năm 2014, dòng tộc họ Dương công đức để tu bổ lại vì có 3 cột chính và mái trên bị mối ăn. Đền cứ hỏng đâu lại sửa đấy.”

Bà Trần Thị Mai thủ nhang Đền Đuổm.

Điều này cho thấy, từ trước đến nay, Đền Đuổm chưa bao giờ có một quy hoạch kiến trúc đồng nhất. Việc tu bổ lúc này không phải là phá bỏ giá trị cũ mà là hoàn thiện để đảm bảo tính thẩm mỹ, độ bền vững và sự trang nghiêm của di tích.
Còn với bà Bùi Thị Sơn, một người dân xóm Đuổm, bày tỏ mong muốn:

“Tôi sinh sống ở đây từ bé, đền Đuổm không phải từ cổ xưa mà đã được tôn tạo lại nhiều lần rồi. Nguyện vọng của bà con nhân dân địa phương rất mong có sự đầu tư xây dựng ngôi đền rộng rãi và khang trang hơn. Không chỉ để phục vụ cho con dân xóm Đuổm quanh đây mà còn đón tiếp du khách thập phương.”
Rõ ràng, chính những người dân địa phương – những người chứng kiến sự thay đổi của ngôi đền qua từng năm đều đồng tình với việc tu sửa, mở rộng quy hoạch để công trình trở nên bề thế, khang trang hơn.

Bà Bùi Thị Sơn.

Tu bổ để bảo tồn, không phải phá vỡ.

Việc trùng tu, mở rộng một di tích tâm linh không chỉ đơn thuần là một dự án xây dựng, mà còn mang ý nghĩa văn hóa, tín ngưỡng sâu sắc. Trong trường hợp của đền Đuổm, việc này càng trở nên cần thiết bởi những lý do sau: Gìn giữ giá trị lịch sử và văn hóa bởi đền Đuổm là nơi thờ phụng danh tướng Dương Tự Minh – một nhân vật lịch sử có công lao to lớn. Dù kiến trúc không còn nguyên vẹn như xưa, nhưng giá trị văn hóa và tâm linh của di tích vẫn rất quan trọng. Một ngôi đền khang trang, bền vững sẽ góp phần tôn vinh lịch sử, giúp thế hệ sau ghi nhớ công lao của tiền nhân. Cùng với đó là để đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng ngày càng lớn của nhân dân. Hiện nay, Đền Đuổm không chỉ là nơi thờ cúng của người dân địa phương mà còn là điểm đến của đông đảo du khách thập phương. Tuy nhiên, do quy mô nhỏ, không gian hạn chế, việc tổ chức các hoạt động lễ hội gặp nhiều khó khăn. Một ngôi đền rộng rãi hơn sẽ giúp đáp ứng tốt hơn nhu cầu tín ngưỡng của nhân dân.

Quan trọng hơn, việc tu bổ để khắc phục tình trạng kiến trúc chắp vá. Từ khi được xây dựng lại vào những năm 1990 đến nay, đền Đuổm đã trải qua nhiều lần sửa chữa nhỏ lẻ. Điều này khiến kiến trúc tổng thể không đồng bộ, ảnh hưởng đến mỹ quan và sự trang nghiêm của di tích. Việc quy hoạch và xây dựng lại một cách bài bản sẽ giúp ngôi đền có một thiết kế hài hòa, phù hợp với không gian và ý nghĩa tâm linh. Và cũng để đảm bảo sự bền vững lâu dài cho ngôi đền bởi các hạng mục được xây dựng từ những năm 1990 đã xuống cấp, một số phần có dấu hiệu hư hỏng nghiêm trọng. Nếu không có kế hoạch tu bổ kịp thời, công trình có thể tiếp tục hư hại, ảnh hưởng đến giá trị tâm linh và an toàn của người dân khi đến chiêm bái.

Nhìn chung, phần lớn người dân địa phương đều mong muốn có một ngôi đền khang trang, bền vững hơn để phục vụ đời sống tín ngưỡng lâu dài. Ông Nguyễn Trọng Toàn  - một người dân địa phương chia sẻ: "Tôi đã chứng kiến ngôi đền được tu bổ từng phần qua nhiều năm, nhưng cứ hỏng đâu sửa đấy. Tôi mong có nhà hảo tâm phát tâm công đức để xây dựng lại cho bền vững, trường tồn mãi mãi. Không chỉ để thờ phụng danh tướng mà còn là chốn tựa tâm linh cho nhân dân."

Ông Nguyễn Trọng Toàn.

Nguyện vọng của người dân rất rõ ràng: họ mong muốn có một công trình xứng tầm, bền vững với thời gian, vừa để tưởng nhớ công lao của danh nhân lịch sử, vừa làm nơi cầu mong bình an, hạnh phúc cho cộng đồng.
Việc tu sửa, phục dựng Đền Đuổm không chỉ là một quyết định hợp lý mà còn là việc làm cần thiết. Đây không đơn thuần là một dự án xây dựng, mà là cách bảo tồn giá trị văn hóa, tín ngưỡng của cộng đồng. Do đó, thay vì lo ngại về việc “phá vỡ kiến trúc cũ” cần nhìn nhận thực tế rằng đền Đuổm chưa bao giờ có một kiến trúc đồng nhất từ thời xa xưa. Việc quy hoạch lại là cơ hội để xây dựng một công trình đẹp hơn, bền vững hơn, đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng lâu dài cho thế hệ sau./.