Bãi cát của chủ có tên Đại Nguyệt bên bờ sông Mã (địa phận huyện Sông Mã, tỉnh Sơn La).

Các đầu nậu cát thách thức các cơ quan bảo vệ pháp luật. Còn các cấp chính quyền địa phương thì thờ ơ, bỏ mặc cho “cát tặc” lộng hành. Trách nhiệm của Chủ tịch UBND huyện Sông Mã đến đâu khi để tình trạng trên tái diễn? Ai phải chịu trách nhiệm cho những ki lô mét bờ sông Mã đang ngày đêm bị “đục khoét”?

Dân biết, ai cũng biết, còn lại là... không biết

Trao đổi với phóng viên, Ông Vũ Văn Cơ, một người dân gốc Hưng Yên, sinh sống ở xã Chiềng Sơ chia sẻ: ở đây toàn đầu nậu quê từ Hưng Yên, Hải Dương và một số ngoài TP Sơn La vào làm chủ bãi thôi. Thuê dân bản địa đi làm tàu thuê, thằng thì chạy máy nổ, thằng chèo thuyền ra bãi, thằng lái máy xúc. Ban ngày đám “cát tặc” này không hoạt động gì cả nhưng cứ tầm 4 giờ chiều trở đi, ở đây như 1 đại công trường. Họ ngang nhiên “ăn cắp”, có ai làm gì được đâu, ông Cơ nhấn mạnh. Nếu chính quyền địa phương, mà cụ thể là cấp UBND xã, UBND huyện Sông Mã cương quyết thì làm gì có “bãi cát Thạch Sanh”. Rồi cuối cùng, tài nguyên, khoáng sản chỉ chảy vào túi của tư nhân, các ông chủ với cái “mác” HTX. Còn người làm thuê, chả bõ bèn gì.

“Mục sở thị” các điểm mà người dân chỉ đích danh là “trộm cắp”, phóng viên đã đi dọc tuyến sông Mã, chạy dọc theo tuyến đường quốc lộ 4G, qua đó, xác nhận những tố cáo của người dân địa phương là có cơ sở, bởi: hầu hết những điểm khai thác cát đều rất lớn, nằm ngay ven đường QL 4G. Suốt một đoạn đường dài đến cả 20km như vậy, những bãi cát khổng lồ của các ông trùm đua nhau mọc lên thách thức dư luận. Đoàn xe chở cát cũng công khai như chốn không người, kể cũng lạ...

Hoạt động khai thác cát trái phép xảy ra trên hàng chục cây số dọc sông Mã.

Bức xúc, chị Nguyễn Thị Thoan, một người dân sinh sống ở xã Chiềng Khương tố cáo, đúng là có khoảng 1 tháng thì có làm nghiêm. Cấm “rát” được 1 thời gian, xong rồi đâu lại vào đấy. Cứ đêm là họ hút, chả phải đổ đâu xa, cứ bãi ven đường mà tập kết. Đêm hút, ngày nghỉ, xe chở cát kéo đến thì bán. Máy xúc cứ thế mà xúc. Ai hỏi thì bảo cát tồn từ dạo trước để lại. Rồi chị này ví von, “cát tồn đâu mà lắm thế! Cát “Thạch Sanh” rồi”. Cũng bởi các loại “cát Thạch Sanh” này mọc dài dọc theo dòng sông Mã mà hàng trăm người dựa vào đây làm giàu bất chính.

Trong vai một người đi mua cát cho công trình, phóng viên bước vào bãi cát của chủ có tên Đại Nguyệt, xã Chiềng Cang. Chị Nguyệt, chủ một bãi cát, máy móc đang kìn kìn hút ở dưới sông Mã lên cho biết, đúng là bãi, máy hút của nhà cả. Nhưng nhà lại chỉ làm thuê cho một ông chủ làm dưới... huyện, mà gia đình không biết tên. Phóng viên tiếp tục tìm đến bãi cát của Doanh nghiệp Sơn Lâm – Sông Mã. Hoạt động khai thác cát ở đây diễn ra rất ngang nhiên. Hàng trăm khối cát đánh đống lại, vòi hút vẫn còn hoạt động. Một người được giới thiệu là quản lý bãi thấy phóng viên chụp ảnh, ghi hình liền xua tay bỏ chạy, không muốn vào hình...

Bãi cát khổng lồ khai thác trái phép của doanh nghiệp Sơn Lâm Sông Mã.

Phớt lệnh cấp trên!

Qua điều tra, phóng viên được biết: thực tế, không phải là khó khi “xử nghiêm” tình trạng khai thác cát ở đây, bởi tình trạng khai thác cát này đều diễn ra giữa “thanh thiên bạch nhật”. Nhưng vì sao nó ngang nhiên tồn tại, các hoạt động vẫn rầm rộ, công khai, mà chỉ có mỗi lãnh đạo UBND các xã và UBND huyện Sông Mã là “không nhìn thấy gì” thôi nên mới thế. Liên hệ với bà Lê Thị Yến, Chủ tịch UBND huyện Sông Mã thì bà Yến “cáo bận” hẹn dịp nào sẽ gặp sau. Sau đó không thấy bà Yến liên lạc lại.

Vòi hút, máy móc hoạt động giữa ban ngày nhưng các lãnh đạo địa phương chẳng ai hay biết.

Trao đổi với phóng viên, Luật sư Hà Thị Thanh (Đoàn Luật sư Hà Nội) cho biết: Ngày 30/3/2015, Thủ tướng đã có Chỉ thị số 03/CT-TTg về tăng cường thực thi chính sách, pháp luật về khai thác khoáng sản. Chỉ thị đã nêu rõ: Công an các địa phương phối hợp với chính quyền các cấp, các cơ quan chức năng liên quan ngăn chặn hiệu quả và xử lý nghiêm theo quy định đối với các hành vi khai thác khoáng sản trái phép, đặc biệt là đối với cát, sỏi, vàng sa khoáng, than; buôn lậu, gian lận thương mại, xuất khẩu khoáng sản trái phép. Còn đối với Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương cần: Khẩn trương rà soát, điều chỉnh quy hoạch khoáng sản thuộc thẩm quyền theo quy định của Luật khoáng sản; hoàn thành dứt điểm việc khoanh định, phê duyệt khu vực cấm, tạm thời cấm hoạt động khoáng sản trong năm 2015; Không quy hoạch thăm dò, khai thác cát, sỏi lòng sông thuộc diện tích các khu vực nạo vét, khơi thông luồng hàng hải, luồng đường thủy nội địa quốc gia đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt; đăng ký khối lượng cát thu hồi trong diện tích các dự án nạo vét, khơi thông luồng theo quy định tại Khoản 2 Điều 64 Luật khoáng sản; Thực hiện nghiêm chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ về việc bãi bỏ quy định cấm, tạm cấm vận chuyển khoáng sản ra khỏi địa phương; Xây dựng phương án bảo vệ khoáng sản chưa khai thác trên địa bàn, trong đó quy định rõ trách nhiệm người đứng đầu chính quyền các cấp, đặc biệt là cấp xã; chủ động xây dựng cơ chế phối hợp trong bảo vệ khoáng sản chưa khai thác với địa phương liên quan ở khu vực giáp ranh; kiểm tra, giám sát Ủy ban nhân dân cấp dưới trong công tác quản lý nhà nước về khoáng sản; Tăng cường thanh tra, kiểm tra hoạt động khoáng sản; đình chỉ hoặc thu hồi giấy chứng nhận đầu tư đối với các dự án chế biến khoáng sản không thực hiện theo cam kết và các cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng; kiên quyết xử lý hoạt động khai thác, buôn bán, vận chuyển, xuất khẩu khoáng sản trái phép, nhất là khu vực biên giới; xử lý nghiêm đối với tổ chức, cá nhân bao che hoạt động khai thác khoáng sản trái phép; Thường xuyên kiểm tra hoạt động nạo vét, khơi thông luồng thuộc thẩm quyền; kiên quyết đình chỉ các đơn vị lợi dụng việc nạo vét để khai thác cát, không thực hiện đúng chuẩn tắc thiết kế, thời gian nạo vét. Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh liên quan phải chịu trách nhiệm trước Thủ tướng Chính phủ nếu để xảy ra tình trạng khai thác khoáng sản trái phép hoặc lợi dụng việc nạo vét, khơi thông luồng để khai thác cát, sỏi trái phép...

Luật sư Thanh nhấn mạnh, căn cứ theo chỉ thị này, trách nhiệm đến đâu, cần xử lý đến đó là đúng pháp luật, ai sai, kỷ luật người đó chứ không thể để “nhờn” phép nước.

Việc “cát tặc” vẫn hoành hành ở Sông Mã đang khiến cho dư luận vô cùng bất bình. Đã đến lúc các cơ quan chức năng cần vào cuộc làm rõ, xử lý triệt để vấn nạn này.