Theo đồng chí Vũ Kỳ, nguyên thư ký riêng của Hồ Chủ tịch, việc hút thuốc lá liên quan tới hoạt động cách mạng của Bác Hồ trong những năm 20 của thế kỷ XX ở Pháp. Những năm đó Bác vẫn mang tên Nguyễn Ái Quốc và là một thanh niên kháng Pháp nên thường bị mật thám Pháp theo dõi ở khắp mọi nơi. Bác biết mình bị theo dõi mà không dám quay lại để nhìn. Để có thể quan sát, Bác nghĩ ra cách hút thuốc. Mỗi lần như vậy, đi qua thùng rác ven đường cách khoảng 3 bước chân, Bác dừng lại châm thuốc hút, rồi quay lại thùng rác để vứt que diêm, như vậy là Bác có dịp quan sát xung quanh, liệu cách đối phó với kẻ theo dõi mà không bị chúng nghi ngờ. Từ ấy, hút thuốc đã trở thành thói quen của Người.

Năm 1957, trong dịp kỷ niệm 40 năm ngày cách mạng tháng Mười Nga thành công, nước Cộng hoà nhân dân Trung Hoa đã sản xuất loại thuốc lá có đầu lọc để biếu các đại biểu. Loại thuốc có đầu lọc này nhẹ hơn và thơm hơn loại thuốc của Mỹ và Pháp sản xuất vốn nặng và thường pha thuốc phiện. Các đồng chí lãnh đạo Trung Quốc đã biếu Chủ tịch Hồ Chí Minh hộp thuốc lá này, có lẽ vì cũng biết Bác Hồ thích hút loại đó. Khi hết thuốc, đồng chí Vũ Kỳ đã giữ lại chiếc hộp để đựng các loại thuốc lá khác cho Bác hút vì hộp rất vừa và thuận tiện để bỏ túi.

Ảnh minh họa.

Năm 1967, sức khoẻ của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã yếu nhiều, Bác hay mệt và ho. Lo cho sức khoẻ của Bác Hồ, Bộ Chính trị đã giao nhiệm vụ cho các bác sĩ phải chăm sóc Bác thật tận tình, chu đáo. Các bác sĩ đã đề nghị Chủ tịch Hồ Chí Minh không hút thuốc lá nữa. Những ngày ấy, về chiều tối và đêm khuya, các đồng chí phục vụ thấy Bác ho nhiều, ai cũng xót xa thương Bác. Hiểu thấu tâm trạng, nỗi lòng của chúng ta, Bác càng quyết tâm bỏ hẳn thói quen hút thuốc. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng thừa nhận rằng “thói quen rất khó đổi”, nhưng Bác vẫn quyết đổi, quyết sửa bằng được.

Để Bác có thể bỏ thói quen hút thuốc dễ hơn và nhanh hơn, các đồng chí bên cạnh đã thống nhất với nhau một quy định, “cấm tuyệt đối không ai hút thuốc trước mặt Bác”. Lại giao ước với nhau, tuyệt đối không để Bác biết, sợ Bác buồn. Chuyện tưởng đơn giản nhưng lại không dễ chút nào. Nhiều người hút thuốc đã lâu, thành ra nghiện, bây giờ suốt ngày làm việc bên chủ tịch Hồ Chí Minh, không được hút thuốc nên rất thèm và mệt mỏi, thương Bác mà cố nhịn thôi.

Song Bác biết, bởi Bác quan sát rất tinh và phát hiện ra tình huống không bình thường này. Tại sao mấy tuần nay trong phòng họp tuyệt đối không có ai hút thuốc cả, tuyệt không có làn khói nào nhưng nét mặt mọi người ai cũng có vẻ mệt mỏi. Thế là đã rõ.

Bác Hồ gặp đồng chí Vũ Kỳ - thư ký riêng, Bác nói:

“ Chú Kỳ ạ! Bác có một việc riêng, muốn nhờ chú, chẳng biết chú có giúp được không?”.

“ Xin Bác cứ nói, cháu sẽ làm ngay mà! Vốn rất hồn nhiên, đồng chí Vũ Kỳ trả lời Bác”.

“ Bác muốn xin chú bao thuốc”.

Nghe Bác nói vậy đồng chí Vũ Kỳ mới thấy khó xử quá. Đã chót hứa với Bác rồi mà Trung ương lại dặn, không được để Bác hút thuốc lá, không đi lấy thuốc cho Bác thì thương Bác, mà để Bác hút là có lỗi với Trung ương. Đồng chí đành nói lảng sang chuyện khác để Bác quên nhưng Bác có quên đâu. Bác nhắc lại: “Bác muốn xin chú bao thuốc, chú có nghe rõ không?”. Rồi Bác giải thích: “Bác không hút đâu vì Bác giữ lời hứa với Trung ương, với chú nữa. Nhưng Bác có việc, chú có giúp Bác không?”.

Khi đã rõ rồi, đồng chí Vũ Kỳ mới yên tâm, vội đi lấy bao thuốc đưa Bác.

Sáng hôm sau, Bác chú trì buổi làm việc với các đồng chí trong Ban Bí thư. Bác bóc bao thuốc lá và nói: “Bác đã biết cái “Nghị quyết” của các chú rồi. Bây giờ Bác mời các chú hút thuốc. Bác mong các chú cứ thoải mái, tự nhiên như trước đi, đừng vì Bác mà khổ thế”.

Bác lại đưa từng điếu thuốc cho từng đồng chí, còn Bác, Bác không hút. Cầm điếu thuốc Bác đưa mà ai cũng chỉ muốn khóc. Về sau rất nhiều đồng chí đã bỏ hẳn thuốc, từ tác động tấm gương của Bác.

Việc bỏ thuốc lá của Chủ tịch Hồ Chí Minh không phải nói là chấm dứt ngay được mà phải trải qua một quá trình như khi làm bất cứ một việc gì. Đó là phải đặt ra kế hoạch, có quyết tâm và biện pháp thực hiện. Người nói: “Quyết tâm một, kế hoạch mười, thì biện pháp phải hai mươi, có vậy mới thực hiện được và bỏ hút thuốc lá cũng vậy”.

Đầu tháng 3 – 1968, nhân khi bị cảm ho nhẹ, Hồ Chủ tịch chấm dứt hẳn thuốc lá. Mấy ngày sau, anh em phục vụ vẫn để bao thuốc chỗ bàn làm việc của Bác suốt một tuần liền nhưng Bác không hút.

Trong một tuần thấy Bác quyết tâm như vậy anh em cất hẳn thuốc lá. Một tháng sau, khi tiếp đồng chí Vũ Quang, lúc ấy là Bí thư Trung ương Đoàn Thanh niên Lao động Việt Nam, Bác nói: “Bác đã bỏ thuốc lá rồi, chú về vận động thanh niên đừng hút thuốc lá”. Sau này Bác Hồ đã làm bài thơ về việc Người bỏ thuốc lá như sau:

“Thuốc kiêng rượu cữ đã ba năm,

Không bệnh là tiên sướng tuyệt trần.

Mừng thấy miền Nam luôn thắng lớn,

Một năm là cả bốn mùa xuân”.