Đề xuất này được đưa ra tại Hội thảo khoa học cấp quốc gia về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới do Bộ Tư pháp và Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh phối hợp tổ chức tại Hà Nội, sáng 6/3.

Theo PGS Hòa, việc nghiên cứu sửa đổi, bổ sung Hiến pháp là cấp thiết, tạo cơ sở hiến định vững chắc để tiến hành "cách mạng về tinh gọn bộ máy" và bảo đảm tính tối cao của Hiến pháp. Hướng nghiên cứu sửa đổi Hiến pháp năm 2013 cần tập trung vào các quy định về chính quyền địa phương nhằm hiến định việc không tổ chức chính quyền trung gian (cấp huyện).

Ông Hòa cho rằng việc không tổ chức cấp huyện không chỉ đơn thuần là bãi bỏ đơn vị hành chính cấp huyện rồi sáp nhập các xã lại với nhau. Vấn đề đặt ra lúc này là hệ thống hành chính lãnh thổ địa phương ở Việt Nam cần được cấu trúc lại để phát huy hiệu quả quản lý.

Ông đề xuất đơn vị hành chính ở Việt Nam sẽ có hai cấp, đó là cấp tỉnh (gồm tỉnh và các thành phố trực thuộc trung ương) và cấp cơ sở (dưới cấp tỉnh, có thể gọi là cấp xã hoặc cấp cơ sở).

PGS Tô Văn Hòa tại hội thảo. Ảnh: Phạm Yến

Sau khi chỉ ra các vấn đề trên, ông Hòa cho rằng bỏ đơn vị hành chính cấp huyện cần nghiên cứu sửa đổi, bổ sung hai điều khoản của Hiến pháp 2013. Cụ thể, với điều 110 Hiến pháp 2013 về các đơn vị hành chính ở Việt Nam có thể nghiên cứu sửa đổi, bổ sung theo hướng quy định Việt Nam gồm các đơn vị hành chính và các đơn vị hành chính chuyên biệt. Trong đó có hai cấp đơn vị hành chính là cấp tỉnh (gồm tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương) và đơn vị hành chính cấp cơ sở hoặc cấp xã (gồm xã, thành phố, thị xã ở tỉnh; xã thành phố, thị xã, Nội đô ở thành phố trực thuộc trung ương).

Trong đó, Nội đô là đơn vị hành chính mới - thủ phủ của thành phố trực thuộc trung ương. Nội đô sẽ bao gồm các quận nội thành hiện nay của các thành phố trực thuộc trung ương. Ví dụ, Nội đô của Hà Nội gồm 12 quận, của TP HCM gồm 16 quận, TP Hải Phòng gồm 6 quận.

Đơn vị hành chính chuyên biệt sẽ quy định kỹ hơn trong Luật tổ chức chính quyền địa phương, do chính quyền địa phương cấp tỉnh hoặc cấp Trung ương quản lý.

Khi sửa điều 110, ông Hòa cho rằng cần quy định việc thành lập, giải thể, nhập, chia, điều chỉnh địa giới đơn vị hành chính và đơn vị hành chính chuyên biệt để thực hiện theo quy định của Luật. Việc điều chỉnh, phân chia ranh giới của hai đơn vị hành chính này sẽ căn cứ tình hình thực tiễn từng giai đoạn.

Với điều 111 về tổ chức chính quyền địa phương, ông Hòa đề xuất nghiên cứu sửa đổi, bổ sung theo hướng quy định tại các đơn vị hành chính đều thành lập chính quyền địa phương gồm HĐND và UBND. Không phân biệt giữa "chính quyền địa phương" và "cấp chính quyền địa phương" bởi vì đã là chính quyền địa phương là phải có cơ cấu đầy đủ HĐND và UBND.

Tại các đơn vị hành chính chuyên biệt không thành lập chính quyền địa phương mà có thể thiết lập các cơ chế quản lý hành chính phù hợp. 

Ông Hòa giải thích đơn vị hành chính là một phần lãnh thổ quốc gia có ranh giới được xác định rõ ràng. Trên đó có dân cư sinh sống tập trung, ổn định thành cộng đồng và có đủ điều kiện thành lập chính quyền địa phương để tổ chức quản lý hành chính nhà nước. Ví dụ điển hình về đơn vị hành chính là các thành phố, tức những nơi có dân cư sinh sống tập trung.

Đơn vị hành chính chuyên biệt là những phạm vi lãnh thổ quốc gia có ranh giới rõ ràng do Nhà nước phân định. Tuy nhiên trên đó không có hoặc rất ít dân cư sinh sống ổn định nên không đủ điều kiện để thành lập chính quyền địa phương đầy đủ tại chỗ. Với trường hợp này, Nhà nước chỉ thiết lập cơ chế quản lý lãnh thổ nhằm phục vụ mục đích chuyên biệt phù hợp điều kiện, lợi thế tự nhiên ở đó, như quốc phòng, an ninh, phát triển kinh tế hoặc bảo vệ tài nguyên, môi trường.

Chính quyền địa phương hiện gồm ba cấp: Tỉnh (tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương; huyện (quận, huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh, thành phố thuộc thành phố trực thuộc trung ương) và xã (xã, phường, thị trấn). Một số thành phố trực thuộc trung ương đang có thành phố thuộc thành phố như TP HCM, Hải Phòng. Việt Nam hiện có 63 đơn vị hành chính cấp tỉnh, trong đó có 57 tỉnh và 6 thành phố trực thuộc trung ương; 705 quận, huyện; 10.595 xã, phường.

Ngày 28/2, Bộ Chính trị, Ban Bí thư ban hành kết luận, giao các cơ quan liên quan chỉ đạo nghiên cứu, xây dựng đề án, tờ trình Bộ Chính trị về sáp nhập một số đơn vị hành chính cấp tỉnh, không tổ chức cấp huyện; tiếp tục sáp nhập đơn vị hành chính cấp xã. Đảng ủy Quốc hội được giao chủ trì, phối hợp với Đảng ủy Chính phủ chỉ đạo Đảng ủy Ủy ban Pháp luật và Tư pháp, Đảng ủy Bộ Tư pháp nghiên cứu sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp với phạm vi là các vấn đề về tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị.

PGS Tô Văn Hòa cũng đề xuất sửa đổi Hiến pháp theo hướng cô đọng hơn về vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Chương I của Hiến pháp năm 2013 có vai trò rất quan trọng, quy định những nguyên tắc nền tảng nhất của chế độ chính trị Việt Nam. Chương này xác lập chủ quyền quốc gia, bản chất của chế độ, đồng thời định hình cấu trúc tổng thể của hệ thống chính trị.

Hiến pháp chỉ quy định nội dung mang tính nguyên tắc, như cấu trúc hệ thống, vai trò của từng thành tố trong hệ thống chính trị. Bởi thế ông cho rằng nội dung về Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong Chương I cần được thể hiện theo hướng cô đọng, chỉ tập trung vào những vấn đề căn bản nhất.

Ông Hòa đề xuất các quy định về Mặt trận Tổ quốc Việt Nam nên được đưa vào một điều và giới hạn ở nội dung cốt lõi, gồm: thuộc tính cơ bản, vai trò trong hệ thống chính trị và các nhiệm vụ trọng tâm của Mặt trận Tổ quốc để thực hiện vai trò này. Các tổ chức thành viên của Mặt trận Tổ quốc, nội dung cụ thể hơn sẽ được quy định tại các văn bản luật. Việc này sẽ phù hợp với nguyên tắc Hiến pháp chỉ quy định nguyên tắc nền tảng, trong khi tổ chức thực hiện được điều chỉnh bởi luật và các văn bản dưới luật.

Theo ông, nếu sửa đổi Hiến pháp theo hướng này thì không chỉ bảo đảm tính nhất quán về tiếp cận điều chỉnh của Chương I mà còn phù hợp với chủ trương tinh gọn bộ máy hệ thống chính trị đang được triển khai.