Phế liệu đang đã lưu giữ tại cảng biên thuộc Cục Hải quan các tỉnh, thành phố.

Ngày 19/12/2019, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 35/2019 về việc ban hành Quy chế phối hợp liên ngành quản lý hoạt động nhập khẩu phế liệu, nhằm tạo sự đồng bộ giữa các biện pháp để ngăn chặn hành vi buôn bán, gian lận; phát huy năng lực, trách nhiệm của các bộ và Ủy ban Nhân dân các tỉnh, thành phố có cửa khẩu; kiểm soát có hiệu quả trong công tác quản lý; thực hiện các biện pháp phòng vệ thương mại kiểm soát chặt chẽ việc nhập khẩu phế liệu từ xa, giảm thiểu nguy cơ gây ô nhiễm môi trường.

Diễn biến phức tạp

Trong thời gian qua hoạt động nhập khẩu, mua bán phế liệu ở Việt Nam có chiều hướng tăng mạnh, diễn biến phức tạp, tiềm ẩn nguy cơ gây ô nhiễm, ảnh hưởng tới môi trường sống.

Trong quá trình theo dõi, kiểm tra, giám sát hàng hóa, điều tra xác minh, các cơ quan chức năng đã phát hiện doanh nghiệp thực hiện một số phương thức, thủ đoạn gian lận trong nhập khẩu phế liệu như làm giả, tẩy xóa, sửa đổi các văn bản, Giấy xác nhận đủ điều kiện về bảo vệ môi trường trong nhập khẩu phế liệu làm nguyên liệu sản xuất để hợp thức hóa hồ sơ.

Khai sai tên hàng, mã số hàng hóa khác với tên hàng, mã số hàng hóa là phế liệu thuộc danh mục ban hành kèm theo Quyết định số 73/2014 ngày 19/12/2014 của Thủ tướng Chính phủ.

Đồng thời chủ động lấy mẫu giám định để sử dụng kết quả giám định hợp thức hóa, chứng minh hàng hóa nhập khẩu không phải phế liệu để khi nhập khẩu không chịu các chính sách quản lý đối với phế liệu hoặc nhập khẩu các lô hàng rác thải về Việt Nam, sau đó từ chối nhận hàng, để tồn đọng tại cảng biển nhằm thu lợi từ các đối tượng ở nước ngoài.

Mặt khác, một số doanh nghiệp lợi dụng sơ hở về cơ chế, chính sách để nhập khẩu số lượng lớn phế liệu không đủ điều kiện, quy chuẩn kỹ thuật về bảo vệ môi trường vào Việt Nam.

Sử dụng công nghệ tái chế lạc hậu, chủ yếu là phân loại, sơ chế, tái chế ra nguyên liệu bán thành phẩm; không có hệ thống xử lý chất thải đạt quy chuẩn (nước thải, khí thải). Hàng nghìn tấn phế liệu giấy, nhựa được buôn bán dưới dạng thu gom, trong đó có cả nhập khẩu phế liệu được chuyển về từ các cảng biển… là nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường.

Ngoài ra, một số doanh nghiệp đã được cấp Giấy xác nhận đủ điều kiện về bảo vệ môi trường trong nhập khẩu phế liệu làm nguyên liệu sản xuất để nhập khẩu phế liệu, nhưng lại bán cho các doanh nghiệp nhỏ lẻ khác để đưa vào làng nghề, cụm công nghiệp tái chế, làm tăng nguy cơ gây ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng tới môi trường sống, gây bức xúc trong dư luận xã hội.

Theo số liệu thống kê của Tổng cục Hải quan, tổng số lượng phế liệu Việt Nam nhập khẩu năm 2018 là 9.254.300 tấn, tăng hơn 1.308.100 tấn so với năm 2017 là 7.946.200 tấn.

Riêng đối với mặt hàng phế liệu nhựa, khi Trung Quốc có chủ trương cấm nhập khẩu nhiều chủng loại có nguy cơ gây ô nhiễm môi trường cao, lượng phế liệu nhựa nhập khẩu vào Việt Nam lại gia tăng đột biến trong 6 tháng đầu năm 2018.

Tuy vậy từ tháng 7/2018, khi Bộ Tài chính chỉ đạo các đơn vị thuộc và trực thuộc tăng cường công tác kiểm tra, kiểm soát; thực hiện kiểm tra thực tế đối với mặt hàng nhập khẩu phế liệu thì lượng phế liệu nhựa nhập khẩu về Việt Nam đã giảm rõ rệt.

Trong 6 tháng cuối năm 2018, tổng lượng phế liệu nhựa nhập khẩu về Việt Nam là 107.100 tấn, giảm hơn 250% so với 6 tháng đầu năm 2018.

Tăng cường công tác quản lý

Chính phủ đã có nhiều văn bản chỉ đạo các bộ, ngành tăng cường quản lý hoạt động nhập khẩu, sử dụng nhập khẩu phế liệu làm nguyên liệu sản xuất, thực hiện có hiệu quả các biện pháp phòng vệ thương mại, kiểm soát chặt chẽ việc nhập khẩu phế liệu từ xa, giảm thiểu nguy cơ gây ô nhiễm môi trường.

Đặc biệt, Chính phủ đã ban hành Chỉ thị số 27 ngày 17/9/2018 về giải pháp cấp bách tăng cường công tác quản lý đối với hoạt động nhập khẩu và sử dụng nhập khẩu phế liệu làm nguyên liệu sản xuất. không để Việt Nam trở thành bãi rác của thế giới, tốn kém chi phí tiêu hủy đối với hàng hóa là phế liệu, chất thải đưa vào lãnh thổ Việt Nam.

Chỉ thị nêu rõ, không cấp phép cho các cơ sở sản xuất nhập khẩu phế liệu chỉ để sơ chế, xử lý và bán lại nguyên liệu; áp dụng biện pháp ngăn chặn từ xa các lô hàng không đáp ứng các quy định của pháp luật Việt Nam; kiên quyết buộc tái xuất các lô hàng lợi dụng nhập khẩu phế liệu để đưa chất thải vào Việt Nam, xử lý nghiêm theo quy định của pháp luật đối với tổ chức, cá nhân có hành vi đưa chất thải, phế liệu gây ô nhiễm môi trường.

Công tác quản lý đối với hoạt động nhập khẩu phế liệu cũng có sự thay đổi và điều chỉnh, khi Chính phủ ban hành Nghị định số 40/2019 ngày 13/5/2019 sửa đổi và bổ sung một số điều của các nghị định quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành Luật Bảo vệ môi trường có hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2019.

Tại các khoản từ 28-37, Điều 3, Nghị định số 40/2019 quy định chi tiết công tác quản lý đối với hoạt động nhập khẩu phế liệu. Trong đó có một số nội dung quản lý được điều chỉnh mới, thay thế các quy định trước khi ban hành Nghị định 40/2019.

Cụ thể: Bộ Tài nguyên và Môi trường là cơ quan duy nhất có thẩm quyền trong việc cấp, cấp lại, thu hồi Giấy xác nhận đủ điều kiện về bảo vệ môi trường trong nhập khẩu phế liệu làm nguyên liệu sản xuất.

Việc kiểm tra, giám định chất lượng lô hàng nhập khẩu phế liệu được thực hiện bởi các Tổ chức giám định được chỉ định. Đồng thời, việc lấy mẫu giám định và kiểm tra tại hiện trường lô hàng nhập khẩu phế liệu của tổ chức giám định được chỉ định thực hiện dưới sự giám sát của cơ quan Hải quan, nơi làm thủ tục thông quan và quy định về trường hợp được miễn kiểm tra chất lượng và phát sinh thủ tục xem xét, cấp phép miễn kiểm, thông báo đến cơ quan Hải quan để thông quan; thực hiện công tác quản lý Nhà nước đối với hoạt động nhập khẩu phế liệu thông qua Cổng thông tin một cửa quốc gia.

Như vậy, trong một thời gian ngắn, các quy định quản lý nhà nước về hoạt động nhập khẩu phế liệu làm nguyên liệu sản xuất liên tục có sự thay đổi và điều chỉnh cho phù hợp với tình hình thực tế. Sau khi Nghị định 40/2019 được ban hành và chính thức có hiệu lực thi hành ngày 1/7/2019, công tác quản lý nhà nước về hoạt động nhập khẩu phế liệu đi vào ổn định.

Bảo đảm sự phối hợp đồng bộ

Hiện Bộ Tài chính đã có một số Quy chế phối hợp song phương với các bộ, ngành, như Quy chế phối hợp với Tổng cục Cảnh sát (Bộ Công an) trong đấu tranh phòng chống tội phạm, vi phạm pháp luật; Quy chế phối hợp lực lượng giữa Hải quan và Cảnh sát biển…

Nhưng các quy chế này là sự phối hợp giữa hai bộ, ngành với nhau nên chỉ giải quyết công việc trong phạm vi giữa các cơ quan, không mang tính tổng thể, đồng bộ để có thể giải quyết được nội dung mang tính phối hợp liên ngành giữa các bộ: Tài chính, Tài nguyên và Môi trường, Công Thương, Giao thông vận tải, Công an, Quốc phòng, Khoa học và Công nghệ, Ngoại giao và Ủy ban Nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương có cửa khẩu trong việc quản lý hoạt động nhập khẩu phế liệu.

Do đó, ngày 19/12/2019, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 35/2019 về việc ban hành Quy chế phối hợp liên ngành quản lý hoạt động nhập khẩu phế liệu, nhằm tạo sự đồng bộ giữa các biện pháp để ngăn chặn các hành vi buôn bán, gian lận; phát huy năng lực trách nhiệm của các bộ và Ủy ban Nhân dân các tỉnh có cửa khẩu; kiểm soát hiệu quả trong quản lý hoạt động nhập khẩu phế liệu.

Bộ Tài chính được giao chủ trì, phối hợp với các bộ và Ủy ban Nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương có cửa khẩu xây dựng quy chế phối hợp liên ngành về quản lý hoạt động nhập khẩu phế liệu tại các cửa khẩu. Đây được xem là bước đi quyết liệt của Chính phủ trong nỗ lực quản lý chặt chẽ hoạt động nhập khẩu phế liệu hiện nay.

Theo Quy chế, việc phối hợp phải bảo đảm hiệu quả; phân công cụ thể trách nhiệm phối hợp của các bộ và Ủy ban Nhân dân trong công tác quản lý hoạt động nhập khẩu phế liệu.

Hoạt động phối hợp phải dựa trên cơ sở chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của các bộ, Ủy ban Nhân dân; tuân thủ các quy định tại Quy chế này và theo quy định của pháp luật; bảo đảm đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ công việc, giải quyết kịp thời những vấn đề phát sinh; góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý hoạt động nhập khẩu phế liệu từ nước ngoài vào Việt Nam.

Trong trường hợp phát sinh các vấn đề cần xử lý thuộc thẩm quyền của cơ quan nào, cơ quan đó chủ trì, các đơn vị khác phối hợp và khi phát sinh vụ việc thuộc thẩm quyền của nhiều cơ quan quản lý thì cơ quan nào thụ lý đầu tiên sẽ chủ trì xử lý.

Quy chế quy định nội dung phối hợp gồm: các bộ, Ủy ban Nhân dân tỉnh, thành phố sẽ phối hợp quán triệt, trao đổi, cung cấp thông tin, tài liệu về những quy định của pháp luật, chủ trương, chính sách mới liên quan trực tiếp đến công tác quản lý hoạt động nhập khẩu phế liệu làm nguyên liệu sản xuất thuộc lĩnh vực của đơn vị mình quản lý. Phối hợp trong công tác quản lý Nhà nước theo lĩnh vực chuyên môn, nhằm nâng cao hiệu quả quản lý đối với hoạt động nhập khẩu phế liệu.

các bộ, Ủy ban Nhân dân tỉnh, thành phố cũng sẽ phối hợp trong công tác thanh tra, kiểm tra các hoạt động nhập khẩu phế liệu khi cần thiết. Đồng thời trao đổi về những phương thức, thủ đoạn hoạt động của các tổ chức, cá nhân vi phạm pháp luật, phục vụ công tác xác minh, điều tra và xử lý vi phạm; phối hợp phòng ngừa, ngăn chặn, phát hiện và xử lý các hành vi vi phạm pháp luật trong hoạt động nhập khẩu phế liệu…

Việc ban hành Quy chế phối hợp liên ngành giữa các bộ và Ủy ban Nhân dân các tỉnh, thành phố trong quản lý hoạt động nhập khẩu phế liệu là cần thiết, bảo đảm phù hợp với Hiến pháp, thống nhất, đồng bộ trong hệ thống pháp luật Việt Nam, cũng như các quy định pháp luật khác có liên quan.

Nội dung quy định chi tiết phù hợp với tinh thần, nội dung của Luật Bảo vệ môi trường, Luật Hải quan và Bộ luật Hàng hải Việt Nam. Bảo đảm sự phối hợp đồng bộ chặt chẽ giữa các bộ, Ủy ban Nhân dân các tỉnh, thành phố nhằm quản lý hiệu quả, kịp thời ngăn chặn các hành vi buôn lậu, gian lận trong nhập khẩu phế liệu, kiên quyết không để Việt Nam trở thành bãi rác của thế giới, không đánh đổi lợi ích kinh tế với môi trường./.