Tăng lãi suất USD: Cẩn trọng với tình trạng đôla hóa nền kinh tế

Tăng tỷ USD sẽ tạo nhiều áp lực đến lạm phát

Nhìn lại thị trường ngoại hối sau một thời gian dài các ngân hàng duy trì lãi suất tiền gửi USD từ 4%-6%/năm từ năm 2011 trở về trước, thì từ ngày 13/4/2011, NHNN bắt đầu áp dụng mức trần lãi suất huy động USD tại các tổ chức tín dụng (TCTD) qua việc ban hành Thông tư số 09/2011/TT-NHNN, theo đó, đối với các tổ chức kinh tế, mức trần được áp dụng là 1%, cá nhân là 3%/năm. Đây được xem là giải pháp kỳ vọng hạn chế tình trạng đôla hóa trong nền kinh tế.

 

Dù vậy, mức trần Cục Dự trữ liên bang Mỹ  (FED) đặt ra vẫn ở mức khá cao. Cụ thể, FED đã liên tục giảm lãi suất đồng USD từ mức 5,25% vào tháng 4/2007 xuống mức thấp kỷ lục 0%-0,25%/năm vào tháng 12/2008 và duy trì suốt 7 năm sau đó nhằm hỗ trợ nền kinh tế thoát khỏi khủng hoảng. Chính vì vậy, dòng vốn rẻ từ Mỹ đã tìm đến các thị trường có lãi suất cao như Việt Nam để kiếm lợi thông qua kinh doanh chênh lệch lãi suất (carry trade).

Với định hướng giảm bớt tình trạng đôla hóa trong nền kinh tế nhằm hạn chế những bất ổn do thị trường ngoại hối gây ra, NHNN tiếp tục giảm dần trần lãi suất huy động USD về chỉ còn 0% đối với cả tổ chức lẫn cá nhân kể từ 18/12/2015.

Đáng chú ý, động thái này chỉ diễn ra sau đúng một ngày FED tăng lãi suất thêm 0,25%, cho thấy NHNN đã nghiên cứu kỹ những hệ quả có thể xảy ra và tự tin với chính sách mới này.

Kết quả là dòng vốn USD đã dần dịch chuyển sang VND để tìm kiếm lãi suất cao hơn, cụ thể tiền gửi USD tại các ngân hàng giảm dần, trong khi tiền gửi VND tăng lên đáng kể nhờ dòng vốn găm giữ, đầu tư ngoại tệ trước đây đã chuyển sang VND, nhất là trong bối cảnh tỉ giá và lạm phát được kiểm soát ổn định, khiến việc nắm giữ đồng USD không còn nhiều hấp dẫn với kỳ vọng tăng giá mạnh như giai đoạn trước đây. Với lượng tiền gửi VND tăng mạnh giúp thanh khoản của các ngân hàng trở nên dồi dào và có cơ hội giảm lãi suất huy động đầu vào VND.

Còn theo diễn biến thị trường ngoại hối 6 tháng đầu năm 2017 có thể thấy, mặc dù chịu tác động từ nhiều yếu tố bất lợi như: nhập siêu tăng cao, sự bất ổn của thị trường tài chính quốc tế, FED hai lần điều chỉnh lãi suất… nhưng diễn biến tỉ giá và ngoại tệ thị trường trong nước vẫn khá ổn định. Các thống kê từ thị trường cho thấy, trong 6 tháng đầu năm 2017, đã có những biến động trái chiều giữa tỉ giá trung tâm do NHNN công bố hàng ngày và tỉ giá giao dịch thực tế tại các NHTM. Cụ thể, tỉ giá trung tâm đã liên tục được NHNN điều chỉnh (tuy mức độ tăng qua từng phiên không quá lớn), tính chung trong 2 quý đầu năm, tỉ giá trung tâm tăng 1-2% so với thời điểm cuối năm 2016. Trong khi đó, tỉ giá bình quân liên ngân hàng lại gần như không có thay đổi nào so với thời điểm đầu năm.

Sự ổn định của tỉ giá đã tạo điều kiện thuận lợi để NHNN cải thiện quỹ dự trữ ngoại hối. Theo thông tin đưa ra tại phiên họp Chính phủ thường kỳ tháng 6 diễn ra đầu tháng 7/2017 cho thấy, dự trữ ngoại hối của Việt Nam hiện ở mức 42 tỉ USD. Đây là mức cao nhất từ trước đến nay, vượt mức kỷ lục cũ 41 tỉ USD đạt được ở giai đoạn cuối năm 2016 (trong năm 2016, dự trữ ngoại hối tăng 10 tỉ USD). Như vậy, dự trữ ngoại hối của Việt Nam 6 tháng đầu năm đã tăng thêm 1 tỉ USD.

Để đạt được kết quả trên, có nguyên nhân quan trọng từ sự linh hoạt trong điều hành chính sách ngoại hối, trong đó phải kể đến quy định về trần lãi suất tiền gửi USD và chính sách  điều hành tỉ giá trung tâm linh hoạt được công bố theo ngày… Dưới góc nhìn của chuyên gia Nguyễn Hoàng Hải, Tổng thư ký Hiệp hội Các nhà đầu tư tài chính Việt Nam (VAFI) cho rằng, chính sách lãi suất USD giảm về 0% đã gặt hái thành công, góp phần làm giảm lãi suất cho vay và lãi suất tiền gửi bằng VND, đồng thời giúp NHNN giữ được ổn định tỉ giá. Cùng chung quan điểm, cũng chỉ ra rằng, duy trì lãi suất tiền gửi USD ở mức 0%/năm hỗ trợ tốt cho những DN có nguồn ngoại tệ, từ đó DN có điều kiện hạ giá thành sản xuất.

Nếu tăng lãi suất huy động USD trở lại theo như một số ý kiến đề xuất gần đây thì hệ quả đầu tiên là chi phí vốn huy động đầu vào USD của các ngân hàng sẽ tăng, dĩ nhiên lãi suất cho vay USD sẽ tăng. Các DN xuất nhập khẩu có vay USD khi đó sẽ chịu mức lãi suất vay cao hơn, do đó có thể phải tăng giá bán sản phẩm để duy trì tỉ suất sinh lời. Kết quả là hàng nhập khẩu tăng giá có thể ảnh hưởng lên lạm phát vốn đang được kiểm soát ổn định, trong khi hàng xuất khẩu nếu tăng giá sẽ giảm lợi thế cạnh tranh. Trong bối cảnh các DN xuất khẩu hiện nay gặp khá nhiều khó khăn để duy trì sức cạnh tranh so với các nước khác, nhất là khi VND thực tế vẫn đang bị định giá cao so với các đồng tiền khác, thì việc chi phí tài chính tăng lên sẽ càng khiến cho các DN xuất khẩu gặp thêm khó khăn. Nếu lãi suất tiền gửi USD tăng, các DN xuất khẩu có nguồn thu ngoại tệ sẽ có xu hướng găm giữ ngoại tệ trên tài khoản với kỳ vọng vừa được hưởng lãi vừa trông chờ vào sự điều chỉnh tỉ giá, thay vì chuyển sang VND.

Ngoài ra, nếu lãi suất USD tăng sẽ tăng áp lực tăng lãi suất huy động VND. Hiện tại chênh lệch lãi suất tiền gửi VND và USD đang duy trì ở mức từ 5%-7% tùy theo kỳ hạn, do đó nếu tăng lãi suất USD thì mức chênh lệch này sẽ co hẹp lại và có thể làm đảo ngược sự chuyển dịch vốn từ USD sang VND. Các ngân hàng khi đó muốn hạn chế tình trạng này buộc phải tăng lãi suất VND lên tương ứng đảm bảo mức chênh lệch được giữ nguyên, để khách hàng vẫn duy trì tiền gửi VND.

Bên cạnh đó, khi lãi suất huy động đầu vào VND tăng, lãi suất cho vay VND sẽ tăng theo nguyên lý "nước lên thuyền lên". Đây rõ ràng là điều mà nhà điều hành không muốn xảy ra, khi suốt thời gian qua luôn định hướng phải giảm thêm lãi suất cho vay để hỗ trợ doanh nghiệp và tăng trưởng nền kinh tế. Theo Đề án Tái cơ cấu nền kinh tế giai đoạn 2016-2020 thì mục tiêu đến năm 2020, lãi suất cho vay giảm về mức 5%.

Trên thực tế, USD vẫn đang hàng ngày hàng giờ tự chuyển hóa sang tiền đồng, chảy vào thị trường thông qua nhiều kênh khác nhau như tiêu dùng, tiền gửi ngân hàng, đầu tư chứng khoán, bất động sản, sản xuất kinh doanh... theo nguyên lý nơi nào và thời điểm nào xuất hiện nhiều cơ hội, ít rủi ro thì dòng tiền sẽ tăng lên hoặc giảm xuống tương ứng. Động lực để người dân găm giữ hoặc chuyển hóa tài sản của chính mình hoàn toàn phụ thuộc vào sự đánh giá chủ quan về các tín hiệu cơ hội, rủi ro trong nền kinh tế, cũng như sự nhạy cảm trước biến động của thời cuộc. Đây là phản ứng tự nhiên, theo kiểu lời ăn lỗ chịu, đúng quy luật tâm lý truyền thống và quy luật thị trường, không nên và không cần thiết phải can thiệp.

Cách ứng xử chính sách khôn ngoan với USD, trước hết đòi hỏi phải có tầm nhìn dài hạn. Không nên đặt nặng mục tiêu bằng mọi cách huy động trực tiếp nguồn lực này từ trong dân, mà cần hướng đến các giải pháp gián tiếp, lấy sức mạnh mềm để tạo thế và lực, trong ấm ngoài êm, kiến tạo lòng tin vững chắc vào VND và kỳ vọng phát triển của đất nước, qua đó kích hoạt quá trình tự giải phóng, tự chuyển hóa những tiềm năng vô tận của xã hội. Bên cạnh đó, cần có những động thái thay đổi chính sách linh hoạt hơn, cải cách mạnh mẽ thủ tục hành chính để tạo thêm động lực cho người dân và DN.

NHNN đã đạt được một số kết quả nhất định trong lộ trình chống đôla hóa trong những năm vừa qua, nhất là từ khi giảm trần lãi suất USD về 0%. Trong một chia sẻ gần đây, NHNN cho rằng, quy định về trần lãi suất tiền gửi USD được kết hợp đồng bộ với điều hành tỉ giá trung tâm và các giải pháp thị trường ngoại tệ đã góp phần ổn định tỉ giá, kinh tế vĩ mô và kiểm soát lạm phát.

NHNN cần cho phép TCTD áp dụng lãi suất khuyến khích phù hợp đối với các khoản tiền gửi ngoại tệ dài hạn. Phát triển mạng lưới đại lý thu đổi ngoại tệ rộng khắp nhằm phục vụ nhu cầu đa dạng của người dân và du khách (hiện nay, thủ tục mở một đại lý hợp pháp vừa rắc rối vừa mất thời gian khiến cho dịch vụ chợ đen càng có cơ hội tung hoành). Chính sách khuyến khích xuất khẩu không nên dựa dẫm vào việc đơn phương giảm giá trị đồng tiền của mình mà cần có một khung giải pháp lâu dài nhằm bảo vệ và duy trì năng lực cạnh tranh của nền sản xuất trong nước, xúc tiến kết nối mở rộng thị trường, có lộ trình hạ dần lãi suất huy động và cho vay... Nhìn về tương lai, USD sẽ còn tiếp tục chung sống lâu dài như là một phần tất yếu của đời sống kinh tế-xã hội. Nguồn lực này là cơ hội ngàn vàng hay là thử thách khắc nghiệt, điều đó hoàn toàn phụ thuộc vào tư duy điều hành và cách ứng xử chính sách trong thời gian đến./.