Ứng dụng mô hình AI phù hợp với từng tòa soạn

Hiện nay, các nhiều tòa soạn lớn trên thế giới đã sử dụng các công nghệ AI do chính đội ngũ công nghệ nội bộ phát triển. Tờ Bloomberg đã phát triển mô hình ngôn ngữ lớn BloombergGPT với 50 tỷ tham số được huấn luyện trên một lượng lớn dữ liệu tài chính để hỗ trợ các tác vụ xử lý ngôn ngữ tự nhiên trong lĩnh vực tài chính. The New York Times triển khai công cụ AI nội bộ có tên "Echo" để hỗ trợ tóm tắt bài viết, đề xuất tiêu đề và tạo nội dung trên mạng xã hội. Còn với các cơ quan báo chí có nguồn lực hạn chế hơn, họ sử dụng các công cụ AI có sẵn trên thị trường như ChatGPT, Grammarly, Otter, Canva, Visualping… hoặc mua giải pháp từ các công ty công nghệ chuyên về AI. Tại Việt Nam, kết quả Khảo sát Báo chí Việt Nam 2023 cho thấy có 29,4% cơ quan báo chí đã có kế hoạch ứng dụng Al trong tòa soạn nhưng chưa triển khai. Hơn 1/3 (36,2%) vẫn chưa có kế hoạch ứng dụng và 36/46 cơ quan báo chí đang ứng dụng Al đã tự xây dựng hệ thống để vận hành, còn lại sử dụng dịch vụ thuê ngoài. VietnamPlus là một trong những đơn vị tiêu phong trong ứng dụng AI vào hoạt động báo chí khi đã ký kết thỏa thuận hợp tác chiến lược với Công ty Giải pháp công nghệ Insider với mục tiêu sử dụng AI để tăng lưu lượng người dùng, truyền tải thông điệp được cá nhân hóa đến từng bạn đọc với nhu cầu khác nhau, gợi ý các nội dung yêu thích của người đọc… vào năm 2021. Báo Lao động cũng ứng dụng AI vào các quy trình nghiệp vụ như: sản xuất tin bài để tạo bản tin có sử dụng biên tập viên ảo, dịch toàn bộ nội dung sang phiên bản tiếng Anh, tạo phụ đề tiếng Anh cho video.

Về vấn đề lựa chọn mô hình ứng dụng AI cho trong các cơ quan báo chí tại Việt Nam, theo nhà báo Lê Quốc Minh, mô hình khả thi đối với các cơ quan báo chí có quy mô khá là có một đội ngũ nhân sự công nghệ nhất định nhưng vừa phải và đồng thời hợp tác với các đối tác công nghệ khác. Việc cơ quan báo chí có 1 - 2 chuyên gia công nghệ trong nội bộ để chủ động xử lý những vấn đề tức thời là phương án phù hợp, đủ khả năng chi trả. Tuy nhiên, cũng vẫn có cách giải quyết nếu không có chuyên gia công nghệ. Đó là triển khai những công cụ giúp cho những PV, BTV chưa biết gì về công nghệ vẫn có thể tạo ra những nội dung mang tính tương tác cao mà không cần lập trình viên. Với các đối tác công nghệ, kinh nghiệm là có 2 - 3 đối tác và phân chia thành nhiều dự án công nghệ ở các lĩnh vực khác nhau để tránh bị quá lệ thuộc vào một đơn vị để khi đơn vị này hoạt động không hiệu quả nữa, ngừng hoạt động ảnh hưởng tới hoạt động của cơ quan báo chí và cũng tránh bị gây sức ép do độc quyền. Hiện nay các công ty công nghệ (của cả thế giới và Việt Nam) đều đi theo hướng thuê mua với mức giá rất linh hoạt. Một hệ thống công nghệ bán cho cơ quan báo chí lớn với nhiều công năng có giá khác và cho cơ quan báo chí nhỏ với ít tính năng hơn thì có giá khác. Đây là phương án mà có lẽ đến 90 - 95% các cơ quan báo chí trên thế giới đang áp dụng. Các cơ quan báo chí nhỏ (quy mô 10 - 20 người) cho đến cơ quan báo chí có 50 - 100 nhân sự đa phần đi theo phương án này.

Nhà báo Lê Quốc Minh cũng nhấn mạnh, các cơ quan báo chí nên chủ động bắt tay làm và thử nghiệm, đồng thời cố gắng định hình con đường ứng dụng AI phù hợp cho cơ quan của mình cũng như đảm bảo các yếu tố đạo đức, bản quyền thay vì chờ định hướng của cơ quan quản lý nhà nước. Việc ứng dụng thế nào và mức độ nào thì không có một tiêu chuẩn chung mà phải phụ thuộc vào nguồn lực và định hướng của từng cơ quan báo chí.

Nhà báo trong thời đại AI

Ứng dụng AI trong báo chí đã trở thành một xu thế tất yếu trong kỷ nguyên số. Vì vậy, trong thị trường lao động cạnh tranh hiện nay, chỉ những ai nắm vững và sử dụng công nghệ hiệu quả mới có thể tồn tại và phát triển. Bên cạnh khối kiến thức - kỹ năng cơ bản của nghề báo như nghiên cứu chuyên sâu, tìm kiếm đề tài, kỹ năng phỏng vấn… các nhà báo cần phải tự trang bị kiến thức công nghệ và các kỹ năng sử dụng công cụ AI để phục vụ công việc. Nhà báo cần hiểu rõ công nghệ là công cụ hỗ trợ giúp giải phóng thời gian khỏi những công việc có tính chất lặp lại và cho phép họ tập trung vào những nhiệm vụ đòi hỏi trí tuệ cảm xúc và khả năng tư duy theo bối cảnh. Và nhà báo cũng chính là người kiểm chứng thông tin và nguồn tin để loại bỏ thông tin sai lệch do tính “ảo giác” của AI tạo ra.

Để làm được điều này, các nhà báo cần tự trau dồi kiến thức và kỹ năng sử dụng các công cụ AI cơ bản như ChatGPT, Grammarly, Hemingway, Otter ai… Học để biến AI trở thành trợ thủ đắc lực của mình chứ không phải là bị phụ thuộc và mất đi năng lực sáng tạo, tư duy và khả năng kể chuyện báo chí tinh tế, nhân văn của nhà báo. Bên cạnh đó, người học làm báo cũng cần có môi trường thực hành sử dụng công nghệ nói chung và AI nói riêng một cách thường xuyên qua tại cơ quan công tác và học hỏi qua các hội thảo chuyên đề, các lớp đào tạo sử dụng AI trong báo chí.

Hội thảo khoa học “Công nghệ trí tuệ nhân tạo AI - Cơ hội và thách thức với báo chí” tổ chức ngày 30/9/2024 (Ảnh: Viết Học)

Đạo đức báo chí trong kỷ nguyên AI

Để AI phát huy hiệu quả, cần xây dựng nguyên tắc đạo đức về ứng dụng AI trong báo chí. Theo PGS. TS Nguyễn Thị Trường Giang, trước hết, việc xây dựng các chính sách, hướng dẫn và cơ chế vận hành toàn diện là giải pháp nền tảng nhằm bảo đảm hoạt động ứng dụng AI diễn ra có kiểm soát. Các chính sách này cần quy định rõ mục đích sử dụng AI, phạm vi áp dụng, trách nhiệm của từng bộ phận liên quan, đồng thời thiết lập quy trình giám sát và rà soát định kỳ. Một khung chính sách chặt chẽ sẽ giúp các tòa soạn không chỉ giảm thiểu rủi ro đạo đức từ giai đoạn sớm, mà còn tạo điều kiện để ứng dụng AI được triển khai một cách đồng bộ, phù hợp với định hướng chiến lược của cơ quan báo chí. Các tòa soạn cần xây dựng hệ thống kiểm tra nội bộ để giám sát không chỉ hiệu suất kỹ thuật mà còn tác động xã hội của AI, đồng thời thiết lập các kênh tiếp nhận phản hồi từ độc giả, chuyên gia, tổ chức giám sát bên ngoài. Thông qua quá trình rà soát và điều chỉnh thường xuyên, cơ quan báo chí có thể duy trì sự linh hoạt, phát hiện kịp thời các vấn đề phát sinh và liên tục nâng cao chất lượng hệ thống AI.

Hiện nay, đã có nhiều nước trên thế giới đã có những bước đi đầu tiên trong việc xây dựng quy tắc đạo đức báo chí khi ứng dụng AI. Tuy nhiên, nhiều nguyên tắc chỉ ở mức khuyến cáo, phụ thuộc vào từng cơ quan báo chí, chủ yếu là một số tờ báo đưa ra hướng dẫn và nguyên tắc sử dụng AI. Việc xác định ranh giới đạo đức trong ứng dụng AI còn mơ hồ, nhất là khi AI học và xử lý từ các dữ liệu rất phức tạp. Vì vậy, việc xây dựng các quy tắc đạo đức khi ứng dụng AI trong báo chí tại Việt Nam không phải là chuyện một sớm một chiều.