Chi bộ là mấu chốt trong hệ thống tổ chức của Đảng - nơi trực tiếp “gắn bó máu thịt” với nhân dân, là kênh kết nối đường lối, nghị quyết của Đảng và pháp luật của Nhà nước đến với từng cán bộ, đảng viên và quần chúng. Theo Điều lệ Đảng Cộng sản Việt Nam (được thông qua tại Đại hội XIII), chi bộ đóng vai trò hạt nhân lãnh đạo cơ sở, trực tiếp tổ chức và triển khai thực hiện các nhiệm vụ chính trị, kinh tế, văn hóa, quốc phòng - an ninh tại địa bàn.

Toàn cảnh Hội nghị “Sơ kết thực hiện công tác 6 tháng đầu năm; Nhiệm vụ trọng tâm 6 tháng cuối năm 2025.”

Trong sinh hoạt chi bộ, sinh hoạt chuyên đề là dạng hình sinh hoạt có mục tiêu, nội dung cụ thể, góp phần gắn kết lý luận chính trị với thực tiễn địa phương, định hướng tư tưởng và hành động cho từng đảng viên. Đây không chỉ là hình thức bắt buộc theo quy định mà còn là tuyến đầu trong công tác giáo dục tư tưởng, rèn luyện năng lực, trách nhiệm và bản lĩnh chính trị của đảng viên.

Hiện nay, với việc Luật Tổ chức Chính quyền địa phương (sửa đổi) đã được Quốc hội thông qua ngày 16/6/2025 với tỷ lệ đại biểu tán thành tuyệt đối, Việt Nam chính thức chuyển sang mô hình chính quyền hai cấp từ 1/7/2025 - loại bỏ hoàn toàn cấp huyện và chỉ còn hai cấp hành chính: cấp tỉnh và cấp xã (xã, phường, đặc khu). Trong đó, gần 90% trong số 99 nhiệm vụ cấp huyện trước đây sẽ được phân cấp xuống cấp xã, và phần còn lại chuyển lên cấp tỉnh. Chủ trương này mở ra thách thức mới cho sinh hoạt chi bộ cơ sở, vì đòi hỏi chi bộ phải tiếp nhận vai trò “mở rộng không gian quản lý chính trị” trong bối cảnh chi bộ thôn, bản trực tiếp chịu thêm một số nhiệm vụ liên quan đến quản lý nhà nước trước đây do cấp huyện đảm nhận.

Phường Mường Thanh, với đặc điểm là địa bàn trung tâm có dân cư đa dân tộc (Thái, Kinh, các dân tộc thiểu số), vừa phải thực hiện các nhiệm vụ giữ gìn an ninh trật tự, phát triển kinh tế xã hội, vừa thực hiện chuyển giao một số nhiệm vụ hành chính mới khi bỏ cấp huyện. Trong bối cảnh đó, việc nâng cao chất lượng sinh hoạt chuyên đề tại chi bộ thôn, bản càng trở nên cấp thiết, không chỉ vì tính giáo dục lý luận, mà còn vì vai trò định hướng chính trị - xã hội trong tác nghiệp xây dựng và quản lý nhà nước gần dân.

Chất lượng sinh hoạt chuyên đề chính là tấm gương phản chiếu năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu và sức hấp dẫn của tổ chức Đảng ở cơ sở. Trong giai đoạn hiện nay - khi toàn Đảng đang quyết tâm thực hiện Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XII, XIII) về xây dựng, chỉnh đốn Đảng - sinh hoạt chuyên đề cần phải chuyển từ hình thức sang chất lượng, từ “làm cho đủ” sang “làm có chiều sâu, có sức dẫn dắt và tạo chuyển biến” để khắc phục bệnh hình thức, tạo nền tảng cho chi bộ vững mạnh từ yếu tố cốt lõi nhất - đảng viên từng chi bộ.

Nghị quyết, chỉ thị và hướng dẫn của Ban Bí thư, Ban Chấp hành Trung ương và Ban Tổ chức Trung ương đều khẳng định tính bắt buộc và đổi mới mô hình sinh hoạt chi bộ, đặc biệt chuyên đề, như là công cụ hiệu quả để nâng cao hiệu lực tư tưởng và tổ chức tại cơ sở. Báo cáo tổng kết công tác xây dựng Đảng năm 2024 của Đảng bộ thành phố Điện Biên Phủ (cũ) ghi nhận những chi bộ đã chủ động tổ chức sinh hoạt chuyên đề chất lượng bắt đầu tạo chuyển biến tích cực; tuy nhiên vẫn còn nhiều nơi lúng túng trong việc lựa chọn chủ đề, chuẩn bị nội dung và ứng dụng phương pháp tổ chức.

Vì vậy, nâng cao chất lượng sinh hoạt chuyên đề ở các chi bộ thôn, bản trực thuộc Đảng bộ phường Mường Thanh trở thành một nhiệm vụ trọng tâm - là đòn bẩy chiến lược để củng cố nền móng chính trị - tư tưởng ngay tại cơ sở, đồng thời là phép thử thực tế nhất về bản lĩnh chính trị, năng lực chuyên môn và tinh thần gương mẫu của mỗi đảng viên trong thời đại mọi cấp chính quyền vận hành theo mô hình 2 cấp.

Đồng chí - Đào Thị Ngọc Thuỷ, Uỷ viên Ban Thường vụ Đảng uỷ, Chủ nhiệm UBKT Đảng uỷ Phường Mường Thanh, tỉnh Điện Biên phát biểu tại Hội nghị “Sơ kết thực hiện công tác 6 tháng đầu năm; Nhiệm vụ trọng tâm 6 tháng cuối năm 2025.”

Cơ sở lý luận và thực tiễn

Vị trí, vai trò của sinh hoạt chuyên đề trong chi bộ thôn, bản

Sinh hoạt chi bộ nói chung và sinh hoạt chuyên đề nói riêng là một chế độ nền nếp, thiết yếu trong hoạt động của tổ chức cơ sở Đảng - nơi trực tiếp lãnh đạo, tổ chức và triển khai thực hiện mọi chủ trương, đường lối của Đảng đến từng đảng viên và quần chúng nhân dân ở địa bàn dân cư. Trong đó, sinh hoạt chuyên đề không chỉ là một hình thức sinh hoạt chính trị tư tưởng đơn thuần, mà còn là kênh để phát huy trí tuệ tập thể, khơi dậy tinh thần trách nhiệm, tạo sự đồng thuận trong tổ chức Đảng, đồng thời là nơi thử thách và rèn luyện phẩm chất, năng lực của đội ngũ cán bộ, đảng viên tại cơ sở.

Sinh hoạt chuyên đề có chức năng then chốt trong việc nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của chi bộ. Đây là diễn đàn để chi bộ lựa chọn, tập trung bàn sâu vào một vấn đề cụ thể, cấp thiết, gắn với nhiệm vụ chính trị của địa phương hoặc vấn đề nổi cộm, cần định hướng nhận thức trong đội ngũ đảng viên và quần chúng. Nếu được tổ chức bài bản, sinh hoạt chuyên đề sẽ góp phần củng cố đoàn kết nội bộ, nâng cao chất lượng tự phê bình và phê bình, giúp chi bộ không bị hòa tan vào các hoạt động hành chính hoặc sa vào hình thức, đơn điệu.

Trong bối cảnh hiện nay, yêu cầu xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh đặt ra đòi hỏi cao hơn về năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của tổ chức Đảng, đặc biệt là tại địa bàn vùng đồng bào dân tộc thiểu số, vùng có điều kiện kinh tế - xã hội còn khó khăn như Điện Biên. Đây cũng là nơi mà công tác tư tưởng, công tác dân vận và việc đấu tranh chống biểu hiện suy thoái, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” cần được thực hiện thường xuyên, liên tục và sát thực tiễn hơn bao giờ hết. Do đó, sinh hoạt chuyên đề chính là “mạch sống chính trị” để nâng cao hiệu quả xây dựng Đảng tại cơ sở.

Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII và XIII của Đảng đã nhiều lần nhấn mạnh: “Tăng cường công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng phải bắt đầu từ tổ chức Đảng và đảng viên, đặc biệt là chi bộ.” Trong đó, sinh hoạt chi bộ và sinh hoạt chuyên đề là kênh quan trọng để đấu tranh với các biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống ngay từ bên trong tổ chức. Đồng thời, Quy định số 88-QĐ/TW ngày 01/02/2022 của Ban Bí thư về tổ chức sinh hoạt chi bộ cũng yêu cầu chi bộ cần tăng cường sinh hoạt chuyên đề, đảm bảo tính thiết thực, hiệu quả, gắn với thực tiễn từng địa bàn và từng đối tượng.

Như vậy, xét từ góc độ lý luận và thực tiễn, có thể khẳng định: sinh hoạt chuyên đề không chỉ là một yêu cầu bắt buộc về mặt tổ chức, mà còn là giải pháp hữu hiệu để chi bộ ở cơ sở - đặc biệt là ở thôn, bản vùng cao, dân tộc thiểu số - nâng cao năng lực lãnh đạo, khả năng nắm bắt, định hướng và giải quyết kịp thời các vấn đề đặt ra từ đời sống chính trị - xã hội tại địa phương.

Thực trạng tại các chi bộ thôn, bản trực thuộc Đảng bộ phường Mường Thanh, tỉnh Điện Biên

Qua khảo sát thực tế tại một số chi bộ bản thuộc phường Mường Thanh như tổ dân phố 2, 3 bản Hồng Líu, bản Noong Bua, bản Phiêng Bua (thuộc Đảng bộ phường Noong Bua cũ); Chi bộ tổ dân phố 8 và chi bộ bản Hoong En (thuộc Đảng bộ phường Nam Thanh cũ); chi bộ 2 và chi bộ 10 ( thuộc Đảng bộ xã Thanh Xương cũ),... có thể nhận diện rõ những hạn chế trong tổ chức sinh hoạt chuyên đề - một “điểm nghẽn” lớn làm suy giảm vai trò hạt nhân lãnh đạo của tổ chức cơ sở Đảng ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số.

Thứ nhất, nhiều chi bộ vẫn chưa nhận thức đúng và đầy đủ vai trò của sinh hoạt chuyên đề, xem nhẹ tính thiết yếu và chiều sâu chính trị của hình thức sinh hoạt này. Thứ hai, nội dung sinh hoạt chuyên đề ở nhiều chi bộ còn dàn trải, thiếu tính cập nhật, chưa bám sát những vấn đề thực tiễn đang đặt ra ở cơ sở. Thứ ba, kỹ năng điều hành sinh hoạt chuyên đề của đội ngũ bí thư chi bộ còn hạn chế. Thứ tư, không ít đảng viên tại các chi bộ thôn, bản còn giữ tâm lý e dè, ngại phát biểu, đặc biệt là trong thực hiện tự phê bình và phê bình. Thứ năm, các chi bộ còn thiếu nguồn lực hỗ trợ để tổ chức sinh hoạt chuyên đề một cách sinh động, trực quan và hiệu quả.

Tất cả những hạn chế trên cho thấy một thực trạng đáng quan ngại về chất lượng sinh hoạt chuyên đề tại chi bộ thôn, bản vùng cao như ở phường Mường Thanh - nơi mà công tác xây dựng Đảng cần được đặc biệt quan tâm. Nếu không khắc phục sớm, đây sẽ là một "khoảng trống" lớn làm suy giảm uy tín, vai trò lãnh đạo của Đảng trong đời sống chính trị cơ sở, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng - an ninh, giữ vững khối đại đoàn kết toàn dân tộc tại địa bàn chiến lược như tỉnh Điện Biên [18].

Nguyên nhân của hạn chế

Trong bối cảnh công tác xây dựng Đảng tại cơ sở, đặc biệt tại các chi bộ thôn, bản thuộc Đảng bộ phường Mường Thanh, tỉnh Điện Biên, nguyên nhân dẫn đến chất lượng sinh hoạt chuyên đề còn hạn chế có thể được phân tích thành bốn nhóm yếu tố cơ bản: nhận thức, tổ chức - quy hoạch, điều kiện địa bàn và năng lực bí thư chi bộ.

Nhận thức chưa đầy đủ về vai trò của sinh hoạt chuyên đề

Một trong những yếu tố cốt lõi dẫn đến sinh hoạt chuyên đề chi bộ bị hình thức là sự nhận thức chưa sâu sắc về giá trị và tác dụng chiến lược của nó: nhiều chi ủy viên và đảng viên vẫn coi đây là một phương thức tuyên truyền đơn thuần thay vì là công cụ điều hướng tư tưởng, định hướng hành động và rèn luyện chính trị lâu dài. Điều này tạo ra tâm lý “sinh hoạt cho đủ” thay vì “sinh hoạt để chuyển biến”, khiến nội dung dễ rơi vào khuôn mẫu, thiếu mục tiêu, không lan tỏa biến đổi thực tiễn xã hội - kinh tế - văn hóa địa phương.

Thiếu quy hoạch và hướng dẫn thống nhất theo hướng mở, phát huy sáng tạo

Việc xây dựng nội dung sinh hoạt chuyên đề thường thiếu tính hệ thống và đồng bộ. Nhiều chi bộ chưa có kế hoạch dài hạn theo quý, năm; hoặc nội dung được lồng ghép một cách dàn trải, không đồng bộ giữa các chi bộ, thiếu tính kế thừa và sáng tạo. Quy định của cấp trên nhiều khi thiếu các hướng dẫn cụ thể theo từng đặc điểm vùng miền, dân tộc, mức độ phát triển, dẫn đến chi bộ tự chọn nội dung theo kiểu quy ước, thiếu “mở” để thu hút đảng viên tham gia tích cực.

Điều kiện địa lý và dân cư phân tán

Các chi bộ thôn, bản tại Mường Thanh nằm rải rác trên vùng đồi núi, địa bàn phân tán - nơi có ngoại lệ về giao thông và thời vụ sản xuất nông nghiệp, khiến việc tập hợp đảng viên trong mùa vụ trở nên rất khó khăn. Đây là nguyên nhân làm hạn chế tính định kỳ, chất lượng tham gia và tinh thần trách nhiệm, nhất là khi nội dung sinh hoạt được tổ chức cao điểm vào các thời điểm đồng ruộng, yên nghỉ... dẫn đến sinh hoạt chuyên đề không ổn định, dễ rơi vào hình thức và không kêu gọi được người trẻ tham gia [20].

Năng lực tổ chức của đội ngũ bí thư chi bộ chưa đồng đều

Một nguyên nhân quan trọng không thể xem nhẹ là năng lực tổ chức của đội ngũ bí thư chi bộ còn rất chênh lệch giữa các địa bàn. Một số đồng chí bí thư chưa được bồi dưỡng bài bản kỹ năng lãnh đạo chi bộ, kỹ thuật xây dựng vấn đề, dẫn dắt thảo luận và tổng kết hiệu quả. Nhiều bí thư thiếu kinh nghiệm lựa chọn nội dung phù hợp, vận dụng phương pháp gợi mở, tranh luận mà chủ yếu triển khai theo kiểu “báo cáo - kết luận” một chiều, không tạo ra không khí dân chủ, tương trợ lẫn trách nhiệm cho đảng viên.

Ngoài ra, thống kê tại nhiều địa phương vùng cao cho thấy tuổi trung bình của đảng viên thôn, bản thường cao; nguồn lực cán bộ trẻ hiếm hoi, năng động hạn chế. Điều này kéo theo tình trạng một số bí thư chi bộ bị “đóng khung” theo lối mòn tư duy, ít tiếp nhận đổi mới, ít dám sáng tạo, do đó cách tổ chức sinh hoạt rất thụ động, thiếu động lực phát triển.

Tóm lại, những nguyên nhân này không tồn tại đơn lẻ mà có tính hệ quả: từ nhận thức lạc hậu đến quy hoạch nội dung kém hệ thống - kết hợp với hạn chế về địa bàn và năng lực tổ chức của bí thư chi bộ - tạo nên một vòng luẩn quẩn khiến sinh hoạt chuyên đề chi bộ khó đạt chất lượng thực chất.

Quan điểm và định hướng nâng cao chất lượng sinh hoạt chuyên đề

Theo tinh thần Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII và XIII, cùng Chỉ thị 10‑CT/TW của Ban Bí thư, sinh hoạt chuyên đề chi bộ không đơn thuần là một nội dung hình thức mà phải được coi là nền tảng bắt buộc của công tác xây dựng Đảng, mang tính chiến lược lâu dài và thiết thực.

Tinh thần của Nghị quyết là “nhìn thẳng vào sự thật, nói rõ sự thật, đánh giá đúng sự thật; kết hợp giữa xây và chống” - trong đó, xây dựng là nhiệm vụ chiến lược, lâu dài; chống suy thoái, tiêu cực là nhiệm vụ cấp bách. Sinh hoạt chuyên đề là công cụ để chi bộ thực hiện hai nhiệm vụ này một cách đồng bộ và hiệu quả.

Một chi bộ mạnh là nền tảng để Đảng vững chắc. Khi tổ chức sinh hoạt chuyên đề đạt chất lượng cao, chi bộ sẽ có khả năng ngăn chặn suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống; góp phần củng cố tính tiền phong, gương mẫu của đảng viên; khơi dậy sức sáng tạo, nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của toàn tổ chức Đảng tại cơ sở.

Nghị quyết Trung ương 4 khóa XIII tiếp tục khẳng định: công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng phải gắn với xây dựng hệ thống chính trị; phải chủ động phòng ngừa, kiên quyết đấu tranh với những biểu hiện suy thoái, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”. Trên cơ sở đó, sinh hoạt chuyên đề chi bộ cần được đặt trong hệ thống định hướng của cấp ủy cấp trên như một kênh quan trọng để thực thi các quy định, chỉ thị từ Trung ương đến cơ sở.

Sinh hoạt chuyên đề chi bộ là nơi phải khơi dậy sự chuyển biến tư tưởng và hành động, không chỉ hoàn thành nhiệm vụ tổ chức, mà phải thúc đẩy thực chất sự phát triển nội bộ chi bộ. Phải gắn kết nội dung chuyên đề với nhiệm vụ chính trị cụ thể, vấn đề nổi cộm tại địa bàn. Phải đặt sinh hoạt chuyên đề trong chuỗi kiểm điểm, tự phê bình định kỳ - nơi từng đảng viên soi mình vào 27 biểu hiện suy thoái, nhận diện và đổi mới.

Giải pháp nâng cao chất lượng sinh hoạt chuyên đề tại chi bộ thôn, bản

Đổi mới nội dung sinh hoạt chuyên đề

Nội dung cần bám sát nhiệm vụ chính trị thiết thân: kinh tế hộ dân tộc thiểu số, giữ gìn bản sắc văn hóa, phòng chống ma túy, bảo vệ rừng, an ninh biên giới... Chi bộ cần chủ động lựa chọn chủ đề mang tính hành động như “Chuyển đổi số nông thôn - vai trò đảng viên”, “Giữ vững vùng xanh biên giới - trách nhiệm chi bộ”.

Nội dung phải mang tính “gợi mở hành động”: không chỉ nói lý luận mà kết hợp khảo sát thực trạng, đồng thời chỉ ra hành động cụ thể, trách nhiệm với từng đảng viên - để từ việc thảo luận chuyên đề chuyển thành quyết tâm cụ thể và thực hành hiệu quả.

Đổi mới phương pháp tổ chức và dẫn dắt sinh hoạt

Tổ chức tập huấn cho bí thư chi bộ về kỹ năng dẫn dắt thảo luận, nêu vấn đề và tổng kết sinh hoạt một cách hiệu quả, kích thích tư duy phản biện.

Ứng dụng công nghệ thông tin: sử dụng slide, video, ảnh minh họa, tài liệu trực quan nhằm tăng sức hấp dẫn và tác động tâm lý tích cực.

Thử nghiệm mô hình “chi bộ luân phiên chuyên đề”: các chi bộ khác nhau mời nhau tham dự, học lẫn nhau về tổ chức, nội dung, cách thức thảo luận.

Tăng cường vai trò của đảng viên trong sinh hoạt

Phân công đảng viên chuẩn bị nội dung chuyên đề theo nhóm hoặc cá nhân; khuyến khích đảng viên trẻ lập dàn ý, đề xuất chính kiến, tham gia trình bày, tranh luận.

Thực hiện nghiêm túc quy chế phê bình và tự phê bình: không né tránh, không chung chung; bí thư và cấp ủy viên gương mẫu nêu vấn đề cá nhân, khai mở không khí dân chủ, tạo sự mạnh dạn đóng góp từ mọi thành phần trong chi bộ.

Phát huy vai trò của cấp ủy cấp trên

Đảng ủy phường phải xây dựng cơ chế kiểm tra, giám sát sinh hoạt chuyên đề, kịp thời biểu dương mô hình tốt và rút kinh nghiệm chi bộ yếu.

Cần ban hành hướng dẫn cụ thể về lập kế hoạch chuyên đề theo năm, quý, tháng, gắn kết nội dung với kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội tại từng bản; cung cấp tài liệu mẫu, định dạng, và bộ công cụ hỗ trợ tổ chức chuyên đề thực chất.

Sinh hoạt chuyên đề chi bộ là môi trường thực nghiệm và là “điểm chạm” giữa tư tưởng Đảng và thực tiễn địa phương. Nâng cao chất lượng sinh hoạt chuyên đề không đơn giản là đáp ứng quy trình, mà là mệnh lệnh chính trị để xây dựng Đảng từ gốc - từ chi bộ, từ thôn bản, từ từng đảng viên.

Trong bối cảnh đổi mới phương thức lãnh đạo và xây dựng Đảng giữa thời đại chuyển đổi số, sinh hoạt chuyên đề không còn là “làm cho đúng”, mà phải là “làm cho hay, làm cho chuyển biến”. Khi đảng viên được rèn luyện qua mỗi chuyên đề tốt, chi bộ sẽ trở thành “pháo đài chính trị” vững chắc trong lòng dân, góp phần giữ vững vai trò cầm quyền của Đảng, phát huy niềm tin và trách nhiệm của nhân dân với sự nghiệp cách mạng của đất nước.