Núi Tà Pạ

Được may mắn nhiều lần về công tác xứ núi Tri Tôn nên có dịp tìm hiểu về đời sống tâm linh của người Tri Tôn. Có lẽ không thể bỏ qua Chùa Xvayton (tọa lạc tại trung tâm thị trấn Tri Tôn), là ngôi chùa Khmer xưa nhất tỉnh An Giang, có lối kiến trúc đền tháp tiêu biểu của dân tộc Khmer, được báo chí gọi là “đền Bayon của An Giang”. Trước chùa có hồ sen lớn và một tượng Phật lớn dưới bóng cây lâm vồ trên trăm tuổi. Nóc chùa có ba lớp mái, được trang trí hình tượng rắn thần Naga. Bên trong chánh điện có nhiều tranh vẽ sự tích cuộc đời Đức Phật. Xung quanh chánh điện có nhiều tháp thờ được trang trí tinh xảo, kiểu cách, trên đỉnh chạm hình thần Bayon bốn mặt. Chùa còn được công nhận Kỷ lục Việt Nam là ngôi chùa lưu giữ nhiều bộ kinh lá nhất, với hơn 100 bộ kinh chép trên lá buông. Kích thước mỗi bộ kinh là 6x60 cm, hoặc ngắn hơn, độ dầy tùy theo nội dung kinh, mỗi bộ kinh nặng khoảng 1 kg. Buông là loại lá đặc biệt, hàng trăm năm không bị mối mọt hay côn trùng cắn phá, càng lâu mặt lá càng bóng và chữ viết càng nổi rõ. 

Chùa Tam Bửu và Phi Lai là hai ngôi chùa nằm cạnh nhau, thuộc thị trấn Ba Chúc (Tri Tôn). Chùa Tam Bửu còn giữ được kiến trúc cổ xưa, cách thiết kế độc đáo, không giống với bất cứ ngôi chùa nào trong khu vực. Chùa Tam Bửu có một bảo vật được xem là “trấn đạo chi bảo” là ngôi Long Đình. Long Đình làm bằng cây cam đàn, chạm trổ sắc nét, rất có giá trị nghệ thuật. Tín đồ thờ Long Đình xem như một đấng bề trên khuất mặt gọi là Đức Phật Vương. Tuy nhiên, theo nhà văn Sơn Nam ngôi Long Đình tượng trưng cho vua Hàm Nghi. Năm 1885, Pháp đến phá chùa, lấy đi ngôi Long Đình, sau đó trưng bày tại Viện Bảo tàng Sài Gòn. Mãi đến năm 1971, chính quyền Việt Nam Cộng hòa mới trao trả về chùa. Chùa Phi Lai mang dáng vẻ truyền thống, nóc cổ lầu, nhiều tầng mái, chánh điện thoáng rộng và cao ráo. Thực tế chùa Phi Lai gồm hai phần, phía trước là chùa thờ Ngọc Hoàng Huyền khung Cao thượng đế, phía sau là miếu An Định thờ Thành hoàng bổn cảnh của thôn An Định. Hai ngôi chùa còn là một phần khu chứng tích tưởng nhớ 3.157 người dân Ba Chúc bị Khmer Đỏ thảm sát trong 11 ngày đêm vào năm 1978 và trên tường chùa Phi Lai vẫn còn để lại những vết máu trong cuộc thảm sát.

Tri Tôn còn có thắng cảnh nổi tiếng núi Tà Pạ nằm cách chợ Tri Tôn khoảng 1km, mang vẻ đẹp hoang sơ và kỳ bí. Trên núi có chùa Khmer cổ Chưn Num với kiến trúc độc đáo. Dưới chùa là hồ Tà Pạ lung linh bên triền núi. Nước hồ trong và mát, cây cối xung quanh in bóng làm cho hồ như một mặt cẩm thạch khổng lồ. Hồ được bao quanh bởi các chỏm đá cao thấp không đều, nhiều cột đá mang hình thù kỳ dị, độc đáo. Không ai nghĩ rằng khung cảnh tráng lệ đó lại có từ những dấu vết khai thác đá còn sót lại. Tà Pạ còn có ruộng bậc thang dưới núi. Những ô ruộng với nhiều màu sắc khác nhau, chỗ thì chín vàng, chỗ còn xanh non. Đứng ở Tà Pạ, sẽ thấy những cánh đồng mênh mông, những dãy núi chập chùng, những hàng cây chạy dài như không bao giờ tận. Mây trên núi và sương khói của đồng bãi hòa quyện vào nhau làm khung cảnh thêm kỳ ảo. 

Cạnh Tà Pạ là núi Cô Tô, với những địa danh như suối Vàng, suối Bạc, bàn chân Tiên, vồ Hội, mũi Tàu, đồi Tức Dụp. Đường lên núi mát mẻ, yên tĩnh, ven đường có nhiều chùa miếu và những vườn cây trái xanh tươi. Ngay ở chân núi có hồ Soài So, là một hồ nước nhân tạo chu vi khoảng 5ha. Nguồn nước của hồ Soài So là suối Vàng và suối Bạc, hai con suối bắt  nguồn từ núi, chảy qua các vồ đá, khe núi rồi đổ về hồ. Hồ trữ nước phục vụ sinh hoạt của người dân trong vùng và được đầu tư khai thác du lịch. Trên núi có một tảng đá in dấu bàn chân rất to (khoảng 5 gang tay) gọi là “bàn chân Tiên”. Gần đó là vồ Hội - một bãi đá rộng lớn, yên tĩnh, nên thơ, là điểm lý tưởng để chiêm nghiệm. Ngoài ra, còn có mũi Tàu - một tảng đá giống chiếc thuyền lớn, tương truyền ngày xưa nơi đây là biển, có một chiếc thuyền chìm ở đây rồi hóa đá. 

Khu di tích lịch sử Tức Dụp

Nếu ví thế núi Tô như con chim Phượng hoàng thì cái đuôi của nó chính là đồi Tức Dụp. Tên đồi bắt nguồn từ tiếng Khmer “Tức Chup”, với “tức” là nước, “chup” là đêm, người xưa nghe tiếng nước chảy róc rách vào ban đêm rồi phát hiện ra suối nên đặt tên như thế. Đồi cao 216 mét, chu vi khoảng 2.000 mét, có nhiều hang động, lò ảng ăn thông với nhau chằng chịt. Trong chiến tranh, đồi Tức Dụp là nơi trú ẩn của quân giải phóng, quân đội Mỹ nhiều lần đánh phá ngọn đồi này nhưng không thể. Mỹ đã treo giá 2 triệu đô-la cho ngọn đồi này, từ đó đồi còn được gọi là “Đồi 2 triệu đô-la”. Ngày nay, đồi Tức Dụp là điểm du lịch kết hợp giữa leo núi dã ngoại, vui chơi giải trí, xem thú hoang dã, ẩm thực, đờn ca tài tử.…

Tri Tôn là huyện miền núi có diện tích lớn nhất và dân cư (gồm 3 dân tộc Kinh, Hoa, Khmer) thưa thớt nhất tỉnh An Giang, cách Long Xuyên 52 km về phía Tây.

Ngày nay, Tri Tôn là điểm đến của nhiều người yêu thích tìm hiểu văn hóa, lịch sử và tận hưởng cảnh đẹp hoang sơ mang màu sắc huyền thoại bởi những câu chuyện gắn liền với từng địa danh.