Huyền thoại phi công Alvaretez tìm ân nhân để trả nghĩa.

Sự là vào năm 1993, khi ấy nhà văn Dương Hướng còn là thủy thủ tàu HQ18 của Hải quan Quảng Ninh, đơn vị được nhận nhiệm vụ hỗ trợ địa phương tìm kiếm 2 bố con người ngư dân đánh cá ở khu vực cửa Đầu Mối, vùng nước trên vịnh Hạ Long, mà trước đó gần 40 năm đã cứu vớt 1 phi công Mỹ từ dưới biển lên thuyền, đưa vào bờ an toàn. Nhà văn Dương Hướng kể, khi ấy giám đốc Hải quan Quảng Ninh là ông Phạm văn Duyên, phổ biến nhiệm vụ vắn tắt: “Trung úy phi công Alvaretez bị bắt sống đầu tiên trên Miền Bắc, tại vùng Trời thị xã Hồng Gai, nay trở lại nơi mình từng ném bom bắn phá gây tội ác đã bị pháo phòng không bắn rơi. Khi Alvaretez nhảy dù xuống biển, đã được bố con người ngư dân cứu vớt trước nguy cơ chết đuối, nay nhờ Chính phủ Việt Nam cho gặp bố con người ngư dân ấy để trả nghĩa”. Khi ấy nhà văn Dương Hướng cùng thủy thủ đoàn đi khắp các luồng lạch, ngư trường, các làng chài trên vịnh Hạ Long từ Vung Viêng, đến Cửa Vạn không tìm được ân nhân cho phi công Alvaretez.

CCB Phạm Văn Việt từng là chiến sĩ hậu duệ của Tiểu đoàn cao xạ  217, đơn vị bắn rơi tại chỗ chiếc A4D, của trung úy phi công Alvaretez. CCB Phạm Văn Việt từng là cán bộ chủ chốt của huyện Vân Đồn (cũ); nay hưu trí ở Khu 2, phường Hạ Long cũng cho biết, khi ấy trên tuyến đảo Vân Đồn cũng vận động nhân dân tìm kiếm 2 bố con ông lão đánh cá, có nghĩa cử cứu vớt phi công Mỹ trên biển hôm 5.8.1964, để đáp ứng nguyện vọng trả nghĩa của CCB phi công Mỹ này. CCB Phạm Văn Việt kể, khi ấy có 3 ngư dân tự nhận mình là người đã cứu vớt phi công Mỹ, nhưng khi gặp mặt nhận diện thì Alvaretez lắc đầu từ chối, khẳng định không phải người này.

CCB Đào Ngọc Sao, nguyên khẩu đội trưởng thuộc trung đội 5 súng 14,5mm, bắn rơi máy bay Mỹ mà ta bắt sống phi công trong trận đầu 5/8/1964; hiện ở tổ 7 khu 6, phường Uông Bí.

CCB Đào Ngọc Sao nguyên là khẩu đội trưởng, của trung đội súng 14,5mm thuộc đại đội 141, tiểu đoàn 217 đơn vị bắn rơi tại chỗ chiếc máy bay A4D của Trung úy phi công Alvaretez; nay cư trú ở tổ 7 khu 6, phường Uông Bí tuy tuổi cao nhưng còn minh mẫn kể về giai thoại phi công Alvaretez trở lại Việt Nam, tìm kiếm ân nhân để trả nghĩa với nhiều tình tiết quý. Cụ thể, Tháng 3/1993, Alvaretez trở lại Việt Nam trong đoàn CCB Mỹ, trong đó có 10 phi công từng bị giam giữ ở Hỏa lò, là những vai diễn chính của bộ phim Tài liệu nhan đề “Tết Việt Nam hòa giải”, của đạo diễn người Mỹ Punman nhằm để Chính phủ Mỹ bỏ lệnh cấm vận đối với Việt Nam. Đến Việt Nam, Alvaretez mang theo cuốn hồi ký nhan đề " Đại bàng bị xích", do nhà xuất bản có uy tín ở Mỹ ấn hành năm 1978, tặng cho ta và đề nghị Chính phủ cho gặp bố con ông lão đánh cá, đã cứu mình thoát khỏi lưỡi hái tử thần dưới lớp sóng biển trong trận không kích 5/8/1964 để trả nghĩa.

Tháng 3/1993, phi công Alvaretez trở lại Việt Nam đã tặng cho ta cuốn hồi ký nhan đề " Đại bàng bị xích"; và xin được gặp bố con người ngư dân đã cứu mình trước nguy cơ chết đuối để trả nghĩa (Ảnh: Xuân Ba).

Cuốn hồi ký của phi công Alvaretez được Đại tá Lê Sam (nguyên Chính ủy Trung đoàn 217) khi đó ở Tổng cục Chính trị đã dịch ra tiếng Việt. Cuốn hồi ký viết dài, thuật lại cuộc đời binh nghiệp bất hạnh của mình, là phi công bị bắn rơi tại chỗ và bị bắt sống, trở thành tù binh phi công Mỹ đầu tiên và ở lâu trong Trại giam Hỏa Lò (8 năm 7 tháng). Đáng lưu ý, cuốn hồi ký của phi công Alvaretez có nhiều tình tiết lý thú, giàu tính nhân văn, tính nhân đạo của người Việt Nam. Alvaretez khẳng định, khi ấy bố con ông lão đánh cá không một tấc sắt trong tay, chỉ từ tấm lòng nhân đạo của người dân vùng biển thấy kẻ thất thế trước nguy cơ chết đuối thì cứu vớt, là ân nhân cứu mình không phải là người “bắt sống” mình mà trước đây thông tin đã lan truyền. Alvaretez cảm động tự sự, khi mình rời chiếc máy bay đang bốc cháy trên bầu trời, Alvaretez cùng chiếc dù treo lơ lửng trong tầm bắn của các trận địa pháo phòng không mặt đất, chỉ cần một loạt đạn bắn lên là xác mình làm mồi cho lũ quạ đói trên dẫy núi đá vôi hoặc cá biển… , nhưng không thấy phát đạn nào từ mặt đất bắn lên. Rồi Alvaretez rơi tõm xuống biển, thân thể cùng đồ bay nặng vướng mắc dây dù chìm dần xuống đáy nước. Alvaretez chới với cố ngoi lên mặt nước, nhưng cơ thể bị chấn thương lại quá đuối sức. Alvaretez chả rõ liều thuốc đuổi cá mập có tác dụng không? Mình không rơi vào miệng kình ngư thì cũng bị chết đuối. Đang lo sợ, thì trước mặt Alvaretez xuất hiện một con thuyền nhỏ, dờ đến khẩu colt thì cũng không còn, mà có còn cũng chẳng có tác dụng tốt nhất là dơ hai tay lên đầu.

Alvaretez đảo mắt quan sát, trên tuyền chỉ có một người đàn ông trạc trung tuổi và một cậu bé khoảng trên 10 tuổi, trong tay không có vũ khí hoặc gậy gộc thì bớt sợ. Đoạn người đàn ông ra hiệu cho Alvaretez lên thuyền và đưa tay kéo mình lên thuyền họ. Alvaretez run rẩy, miễn cưỡng làm theo và toàn thân như con bò chết nằm vật xuống khoang chiếc thuyền đánh cá nhỏ. Hai bố con người đánh cá nhân hậu cứu vớt Alvaretez khỏi nguy cơ chết đuối, còn tốt bụng giót cho mình bát nước và ra hiệu uống. Bát nước có màu nâu sẫm, Alvaretez tưởng đó là caphe còn nhớ lại: Mỹ tuyên tuyền Việt Nam nghèo, mà sao ngư dân có caphe uống thay nước (Sau này Alvaretez tìm hiểu mới biết đó là thứ nước uống khoái khẩu của người vùng biển Đông Bắc-Việt Nam gọi là Chè Vân).

Thuyền dong vào gần bờ thì Alvaretez thấy nhiều thuyền bè tiến đến, trong số đó có một chiếc xuồng máy vỏ sắt trên đó có một số người súng ống trong tay. Bố con người đánh cá giao Alvaretez cho viên chỉ huy trên chiếc xuồng vỏ sắt, rồi lại trở về ngư trường. Hình ảnh ân nhân cứu mình trong sóng dữ lưu mãi trong ký ức của Alvaretez khi ở Trại giam Hỏa Lò, năm 1973 được trao trả tù binh vẫn ám ảnh đời Alvaretez cho đến khi về sinh sống ở quê hương Salinas, California Mỹ.

CCB Phạm khắc Định nguyên là trung đội trưởng của đại đội 142, trực tiếp tham gia trận 5.8.1964, nay ở tổ 11 khu 2, phường Bãi Cháy.

Diễn biến trận đầu chiến thắng không quân Mỹ 5/8/1964

CCB Phạm khắc Định sinh 1/10/1940, ở tổ 11 khu 2, phường Bãi Cháy; khi chiến sự 5/8/1964 là chuẩn úy trung đội trưởng của đại đội 142, tiểu đoàn 217 kể: Khi ấy lực lượng mặt đất, mặt biển ở địa bàn thị xã Hồng Gai gồm căn cứ Hải quân vùng I ở vịnh Cửa Lục. Hải quân có 3 tàu tuần tiễu do Trung Quốc viện trợ, trang bị vũ khí phòng không súng máy cao xạ 20mm. Trên bờ, bộ đội chủ lực có 1 tiểu đoàn pháo cao xạ trung cao mật danh là D217; mới được tách ra từ các phân đội chiến đấu của Trung đoàn 240 (đóng quân ở Hải Phòng) và trung đoàn 250 (đóng quân ở Nam Định) cùng thuộc Quân chủng Phòng không. Lực lượng dân quân-tự vệ, chưa được triển khai trận địa phòng không bài bản.  

Khi ấy Tiểu đoàn 217 gồm 3 đại đội (C) là C141, C142, C143; đơn vị mới thành lập vừa huấn luyện vừa sẵn sàng chiến đấu, doanh trại tiểu đoàn bộ đặt ở bên bờ vịnh Cửa Lục, sát bến phà Bãi Cháy. Mỗi đại đội trang bị 6 khẩu pháo 88mm của Đức (chiến lợi phẩm thế chiến thứ II) và 1 trung đội súng máy cao xạ 14,5m loại 2 nòng và loại 4 nòng của TQ (trung đội nào dùng súng 2 nòng thì biên chế 4 khẩu đội, súng 4 nòng thì trang bị 2 khẩu) để bảo vệ trận địa trung cao và bắn máy bay tầm thấp, tác chiến tương đối độc lập. C141 ở đồi gốc khế Hà Tu, C142 ở đồi 75 khu bến phà Bãi Cháy, C143 ở đồi thị đội hiện nay.

Tiểu đoàn trưởng 217 là Thiếu tá Nông Ích Hiển; Chính trị viên là Đại úy Vương Đình Nạp; Tham mưu trưởng Thượng úy Trần Tam. Cán bộ các đại đội: Đại đội 141 đại đội trưởng Trung úy Đinh Công Sự, chính trị viên Lê Văn Lý; đại đội trưởng C142 Trung úy Bạch Kim Thứ; đại đội trường C143 Trung úy Ngô Thúc Loan, Chính trị viên Trung úy Nguyễn Tâm Đắc.

Vào lúc 14 giờ 30 phút, ngày 5/8/1964 quân Mỹ huy động 10 chiếc máy bay cường kích A4D Scai-hốc (Skyhawk), 4 chiếc Scai-rai-dơ AD6 và 1 phi đội F4 bảo vệ bay trên cao cùng thuộc lực lượng Không quân của Hải quân Mỹ từ tàu sân bay Constellation của hạm đội 7 trên Vịnh Bắc Bộ, chia làm 2 tốp theo 2 hướng lạch biển Cửa Dứa và Cửa Vạn bay vào vùng trời thị xã Hồng Gai, cùng lấy núi Bài Thơ làm vật chuẩn nâng độ cao khoảng 3.000m bổ nhào góc 30 độ ném bom, bắn tên lửa và đạn 20mm dữ dội xuống tàu tuần tiễu của Hải quân neo đậu ở eo biển Cửa Lục, bờ Bãi Cháy (nay là cảng xăng dầu B12).

Đoạn hồi ký của Alvaretez, do Đại tá Lê Sam (nguyên Chính ủy Trung đoàn 217) khi ở Tổng cục Chính trị đã dịch ra tiếng Việt.

Tình huống bất ngờ, trong nguy lan các chiến sĩ Hải quân trên 3 chiếc tàu số 134, 227, 225 người bị thương vẫn chắc tay súng bắn trả máy bay Mỹ. Tiêu biểu là tàu số 225 do thuyền trưởng Lê Văn Chừng chỉ huy kịp thời cắt dây neo, vượt làn bom đạn địch trên cao dội xuống, rẽ sóng ra vịnh Hạ Long bắn trả 4 chiếc Scai-rai-dơ AD6 kéo đến tấn công mình.

Tiểu đoàn pháo cao xạ 217 thời điểm ấy Ban Chỉ huy tiểu đoàn công tác vắng, Tham mưu trưởng Thượng úy Trần Tam chỉ huy, đơn vị mới thành lập còn đang xây dựng trận địa có đại đội còn chưa nổ súng được. Khi máy bay địch vào gần, các khẩu đội trung cao chuyển ngay sang bắn thẳng chi viện hỏa lực cho tàu Hải quân trên mặt biển đánh trả máy bay Mỹ.

Quân Mỹ không thực hiện được ý đồ bắn phá hòng xóa sổ hải đội tàu tuần tiễu của Hải quân ở Cửa Lục, đội hình các phi đội dối loại, xả bom đạn xuống sông xuống biển để trở về tàu sân bay ngoài khơi vịnh Bắc Bộ. Hai chiếc A4D hạ độ cao bám mặt nước thượng nguồn vịnh Cửa Lục bay theo thung lũng Suối Lại, xã Vũ Oai rồi men theo sườn dãy núi Béo thuộc khai trường mỏ than Hà Tu, vòng xuống thung lũng Sặc Lồ định qua cửa cái Xà Cong ra biển.

Chiếc A4D thứ nhất bị 4 ổ súng 14,5mm 2 nòng, của đại đội 141 trận địa đặt trên đồi Gốc Đa- Hà Tu (nay đại đội pháo cao xạ 37mm Đặng Bá Hát đặt trận địa) bắn đuổi, đạn quá tầm không trúng mục tiêu (sau này mới biết đó là chiếc Scai-hốc của Trung tá Bopno phi đội trưởng). Chiếc A4D thứ hai bay sau rơi vào tầm ngắm cự ly gần; Tiểu đội trưởng trung sĩ Trương Thanh Luyện, Quyền chỉ huy trung đội (Trung đội trưởng Lê Xuân Kiệm đi công tác vắng ) phất cờ, 4 khẩu đội súng 14,5mm 2 nòng liên thanh nhả đạn vào bụng chiến A4D khiến nó bùng cháy trong tích tắc và như bó đuốc rơi xuống Khe Cá- Hà Tu vào lúc 14 giờ 45 phút (cùng ngày). Đơn vị lệnh không được bắn chết phi công, dù phi công rơi xuống vụng cái Đầu Mối, vùng biển vịnh Hạ Long (quân cảng 170 bây giờ).

Trận đầu chiến thắng không quân Mỹ 5/8/1964 đi vào lịch sử Việt Nam,  niềm từ hào của quân dân Quảng Ninh. Và chắc hẳn ở bên kia bán cầu, CCB phi công Mỹ Alvaretez (nếu còn) hẳn vẫn mong cơ hội tìm được ân nhân để trả nghĩa. Hình ảnh văn hóa cao đẹp của người Hạ Long./