Đến chùa Ba Vàng dịp đầu xuân mới, du khách không chỉ được trải nghiệm những giá trị tâm linh, cảm nhận sự linh thiêng và bình yên chốn cửa thiền mà còn được hòa vào không gian đậm đà bản sắc văn hóa truyền thống. Du khách như được ngược dòng thời gian trở lại tuổi thơ với những kỷ niệm mái chùa, giếng nước, sân đình và với các trò chơi dân gian như đánh chuyền, nhảy sạp, ô ăn quan, đi chợ quê,… ngay trong khuôn viên chùa.

Lịch sử chùa Ba Vàng (tên cổ là Bảo Quang Tự) gắn liền với chuỗi đền chùa, lăng tẩm thời Trần Triều hưng thịnh (thế kỷ 13). Chùa được xây dựng trên độ cao 340m so với mực nước biển, trên lưng núi Thành Đẳng, cánh cung Đông Triều, thuộc phường Quang Trung, thành phố Uông Bí, Quảng Ninh.

Do chiến tranh và những biến cố của lịch sử, trước năm 2010, chùa Ba Vàng chỉ còn là phế tích với 3 gian nhà cấp 4 nhỏ xây bằng gạch ngói xi măng, xung quanh quây bằng cót ép. Đến năm 2011, chùa Ba Vàng bắt đầu được các phật tử xa gần phát tâm trùng tu. Tháng 3 năm 2014, chùa Ba Vàng khánh thành giai đoạn I, xây dựng ngôi chùa hoàn toàn mới, cơ sở hạ tầng khang trang trên nền chùa cũ.

Trong tiết xuân dịp Tết năm nay, nếu tình cờ có người trên máy bay nhìn xuống, hẳn nom các hạng mục công trình chùa Ba Vàng sẽ như một bàn cờ thế. Người cao cờ xếp quân cờ ở thế thượng phong, lại khéo chọn thế núi đặt bàn cờ tiên “khổng lồ” trên danh sơn, đất phong thủy long chầu, hổ phục.

Đến khi được tận mắt ngắm nhìn, người ta mới nhận thấy mỗi hạng mục tín ngưỡng chính là một công trình kiến trúc mỹ thuật. Công trình được bàn tay người thợ xây dựng tài hoa trau chuốt vươn lên trong thảm xanh lá rừng, còn được tô điểm thêm những bồn hoa, tiểu cảnh, lâm viên xây dựng đẹp. Một không gian giàu sắc cung đình cổ đại với ánh mai vàng Yên Tử quyền thế, thâm nghiêm. Núi Thành Đẳng Sơn ngày xuân còn rực rỡ sắc hoa đào phai (cây tứ linh Bắc Bộ), loài cây bản địa hoa nở rộ vào tiết xuân, sớm mai rung rinh trong lớp mây sa màu trắng đục, cảnh đẹp thần tiên.

Chùa Ba Vàng là một công trình văn hóa xây dựng quy mô lớn, với các hạng mục tiêu biểu như: Ngôi Đại hùng Bảo điện rộng 4600m2, lầu chuông rộng 112m2, lầu trống 112m2, hành lang La hán 1200m2, Bảo tàng 700m2, Thư viện 700m2, khu Nhà tăng 1600m2, Thiền đường 960m2, Cổng đá, tam quan...

Ông Phạm Quốc Ngữ, một cán bộ gạo cội trong ngành xây dựng Quảng Ninh cho biết, chùa Ba Vàng xây dựng theo kiểu cuốn chiếu, công trình nào cần trước thì xây dựng trước và người công đức được đến đâu thì đầu tư xây dựng đến đấy. Những người chủ trì kiến trúc tài hoa, hạng mục công trình nào xây dựng lên là ăn chắc công trình ấy, như người cao cờ đặt quân cờ ở đâu là được ngay nước ấy.

Chùa Ba Vàng là công trình kiến trúc được ghi nhận với nhiều kỷ lục, bằng khen lớn: Kỷ lục "Ngôi chùa trên núi có Chính Điện lớn nhất Đông Dương”, bằng khen “Ngôi chùa xanh, sạch vì sự nghiệp môi trường phát triển Việt Nam”, là ngôi chùa có chiếc trống độc mộc bằng gỗ đỏ nguyên khối lớn nhất Việt Nam, kỷ lục “Tòa giảng đường trên núi lớn nhất thế giới” do Liên minh kỷ lục Thế giới WorldKings và Hiệp hội kỷ lục Thế giới WRA xác lập. Chùa Ba Vàng có Đại giảng đường rộng gần 12.000m2, khu nhà ở của các Phật tử rộng 9.000m2….phục vụ nhu cầu sinh hoạt tu tập của Phật tử và du khách xa gần.

Theo kiến trúc sư Trần Tiến Dũng (Hội kiến trúc sư Quảng Ninh), công trình chùa Ba Vàng có mật độ xây dựng dưới 50% quỹ đất, hài hòa với môi trường, mỗi hạng mục công trình là một tác phẩm kiến trúc mỹ thuật, là một tác phẩm tiêu biểu cho các công trình xây dựng ở Quảng Ninh.

Ngày xuân du khách đến Uông Bí vãn cảnh chuỗi công trình văn hóa nơi phát tích thiền phái trúc lâm Yên Tử, dừng chân tại chùa Ba Vàng rất đông. Ngay từ ngày mùng một tết Ất Tỵ, nhà chùa đã đón đông đảo phật tử, du khách thập phương đến dâng hương hành lễ, tu tập, trẩy hội đầu xuân.