Thống kê mới nhất từ Bộ Tài chính cho thấy, đến hết tháng 4/2025, giải ngân vốn đầu tư công đạt hơn 128.000 tỷ đồng, tương đương 14,32% kế hoạch năm. Mức tăng này được xem là tích cực nếu đặt trong bối cảnh ba tháng đầu năm tăng rất chậm, với tháng 1 chỉ đạt 1,26%. Điều này phản ánh nỗ lực nhất định trong việc khơi thông dòng vốn – vốn được xem là "chất xúc tác" mạnh mẽ để thúc đẩy tổng cầu trong nền kinh tế.

Tuy nhiên, tăng tốc về số lượng chưa đồng nghĩa với hiệu quả trong thực tiễn triển khai. Nhiều dự án dù đã được cấp vốn nhưng vẫn chậm triển khai thực tế, hoặc triển khai không đồng bộ, dẫn đến tình trạng "có giải ngân nhưng không sinh lực". Những bất cập trong công tác lập kế hoạch đầu tư, thiết kế dự án chưa sát thực tiễn, lựa chọn nhà thầu chưa phù hợp, và thiếu tính kết nối vùng... đang trở thành những điểm nghẽn khiến chất lượng đầu tư chưa như kỳ vọng.

Đáng lưu ý, một số dự án có tiến độ giải ngân cao chủ yếu là do thanh toán các hợp đồng đã ký từ năm trước, chứ chưa hẳn là tín hiệu từ các công trình mới khởi công trong năm 2025. Điều này đặt ra yêu cầu cần phân tích lại bản chất của các con số tăng trưởng, thay vì chỉ nhìn vào bề nổi của tỷ lệ phần trăm đạt được.

“Nếu chỉ tập trung chạy theo tiến độ giải ngân mà bỏ qua chất lượng triển khai, thì hệ lụy để lại sẽ là hiệu quả đầu tư thấp, công trình xuống cấp nhanh, thậm chí gây lãng phí nguồn lực”, PGS.TS Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam cảnh báo.

Ảnh minh họa. Nguồn: Internet.

Thực tế cũng cho thấy, không ít địa phương lúng túng trong việc xác định thứ tự ưu tiên đầu tư, dẫn đến vốn bị dàn trải, thiếu trọng tâm. Trong khi đó, các dự án quy mô lớn, mang tính chiến lược – có khả năng lan tỏa cao – lại chưa được tháo gỡ kịp thời để đẩy nhanh tiến độ. Việc thiếu cơ chế giám sát hiệu quả sau giải ngân cũng khiến nhiều chủ đầu tư chưa chú trọng đúng mức đến tính bền vững và hiệu quả vận hành của công trình sau khi hoàn thành.

Trong bối cảnh nguồn lực ngân sách vẫn còn hạn chế, mỗi đồng vốn đầu tư công cần được phân bổ và sử dụng với tinh thần “không chỉ kịp thời, mà còn đúng chỗ, đúng mục tiêu và có sức lan tỏa”. Điều này không chỉ đòi hỏi sự thay đổi trong tư duy điều hành, mà còn là năng lực thực thi sát sao của các cấp chính quyền và đơn vị chủ đầu tư.

Những năm gần đây, nhiều chính sách nhằm cải thiện quy trình quản lý đầu tư công đã được ban hành. Tuy nhiên, thực tế triển khai tại các địa phương vẫn cho thấy một khoảng cách lớn giữa quy định và thực tiễn. Hệ thống pháp luật đầu tư công hiện hành, tuy đầy đủ, nhưng lại thiếu tính linh hoạt trong xử lý các tình huống phát sinh ngoài kịch bản – như điều chỉnh hiệp định vay trong dự án ODA, biến động chi phí xây dựng hay thay đổi tổ chức hành chính.

Thêm vào đó, sự phân cấp chưa rõ ràng sau các đợt sáp nhập đơn vị hành chính đang gây ra tình trạng "chồng lấn trách nhiệm", đặc biệt trong các khâu giải phóng mặt bằng và thẩm định hồ sơ. Ở nhiều nơi, việc không duy trì cấp huyện làm đơn vị thẩm định đã khiến các dự án trung ương tại địa phương rơi vào thế "mắc cạn".

Không thể phủ nhận rằng, năng lực điều hành và phối hợp giữa các cấp chính quyền còn là điểm yếu cố hữu trong quản lý đầu tư công. Khi nhiều địa phương chưa có sự chuẩn bị kỹ lưỡng về kế hoạch giải ngân, năng lực nhà thầu hạn chế, hay thậm chí tâm lý e ngại trách nhiệm khiến cán bộ quản lý “chọn cách an toàn”, thì tiến độ bị trì trệ không phải điều bất ngờ.

“Một số chủ đầu tư, nhất là ở địa phương, vẫn còn tâm lý sợ sai hơn là dám làm. Điều này dẫn tới hiện tượng trì hoãn thủ tục nội bộ, dù quy định đã có sẵn”, ông Nguyễn Quang Thắng, chuyên gia tư vấn đầu tư công tại UNDP Việt Nam chia sẻ.

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu còn nhiều bất ổn, việc tận dụng hiệu quả nguồn vốn đầu tư công sẽ là điểm tựa quan trọng để Việt Nam duy trì đà tăng trưởng. Thủ tướng Chính phủ đã nhiều lần nhấn mạnh rằng “không để đồng vốn nằm chờ hồ sơ, không để cơ hội tăng trưởng bị giam cầm bởi sự chần chừ thủ tục”.

Công điện số 47/CĐ-TTg là một động thái quyết liệt, yêu cầu Bộ Tài chính công khai trách nhiệm của các đơn vị không hoàn thành giải ngân. Đây không chỉ là biện pháp hành chính, mà còn mang ý nghĩa thiết lập lại kỷ luật tài khóa, nâng cao trách nhiệm giải trình trong chi tiêu công. Đồng thời, Bộ Tài chính cũng đề xuất các giải pháp cụ thể, như: lập kế hoạch giải ngân theo tháng/quý, đẩy nhanh quy trình tạm ứng – thanh toán, ưu tiên chuyển vốn cho dự án có năng lực giải ngân tốt, đặc biệt là các công trình hạ tầng giao thông, logistics và các chương trình mục tiêu quốc gia.

“Tăng trưởng năm 2025 sẽ phụ thuộc nhiều vào khu vực công, bởi khu vực tư nhân vẫn đang phục hồi chậm. Do đó, giải ngân không thể là con số báo cáo, mà phải là công trình hiện hữu, là việc làm, là doanh thu của doanh nghiệp địa phương”, TS. Nguyễn Bích Lâm, nguyên Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê nhấn mạnh.

Trong dài hạn, điều quan trọng không chỉ là tháo gỡ các vướng mắc trước mắt, mà còn là xây dựng một cơ chế vận hành đầu tư công hiệu quả, chủ động và có năng lực xử lý linh hoạt trước biến động. Đó là điều kiện cần để đầu tư công thực sự đóng vai trò “đầu tàu” kéo nền kinh tế ra khỏi vùng trũng.

Dòng vốn đầu tư công đang dần khơi thông, nhưng chưa đủ để tạo lực kéo bền vững nếu thiếu đi sự phối hợp thực chất giữa các cấp. Giải ngân không đơn thuần là nhiệm vụ tài chính – đó là thước đo rõ ràng nhất về năng lực thực thi chính sách, sự minh bạch trong điều hành, và tính kỷ luật trong sử dụng nguồn lực công.

Khi từng nút thắt được tháo gỡ đúng chỗ và từng đồng vốn đến được đúng nơi, đúng lúc – đó mới là lúc nền kinh tế thực sự nhận được “liều thuốc kích thích” từ ngân sách nhà nước.