Ngoài những điều kiện thuận lợi, thì cho vay theo chuỗi ở Việt Nam vẫn còn nhiều khó khăn, thách thức cần xử lý để thúc đẩy hoạt động này.

Xu thế tất yếu

Thực tế trong những năm qua, nhiều ngân hàng tiên phong với các mô hình tiêu biểu cho vay theo chuỗi. Chẳng hạn, Agribank đã chủ động triển khai các mô hình cho vay theo chuỗi liên kết 4 nhà (nhà nông – nhà khoa học – doanh nghiệp – ngân hàng), đặc biệt trong các chuỗi sản xuất lúa gạo, cà phê, hồ tiêu, tôm – cá.

Ở khối tư nhân, VPBank, Techcombank, MB Bank, SHB, HDBank… cũng đang xây dựng các mô hình linh hoạt và ứng dụng công nghệ, phát triển theo chuỗi trong lĩnh vực thương mại, tiêu dùng và logistics, bán lẻ. MB Bank còn áp dụng AI vào chấm điểm tín dụng các đối tác trong chuỗi, giúp tự động hóa việc cấp hạn mức tín dụng.

Mặc dù đã có nhiều ngân hàng tiên phong triển khai cho vay theo chuỗi, nhưng nhìn chung, hoạt động này mới chỉ ở giai đoạn khởi đầu và chưa được nhân rộng một cách đồng bộ trong toàn hệ thống ngân hàng. Theo thống kê chưa đầy đủ, hiện chỉ khoảng 10% dư nợ nông nghiệp và công nghiệp được cấp theo mô hình chuỗi, còn lại vẫn là cho vay rời rạc từng doanh nghiệp, từng hộ sản xuất. Lý do chính là bởi các chuỗi giá trị ở Việt Nam chưa được tổ chức bài bản, nhiều ngành hàng vẫn hoạt động manh mún, thiếu sự liên kết giữa các tác nhân trong chuỗi, dẫn đến rủi ro cao cho ngân hàng khi triển khai sản phẩm tín dụng chuỗi.

Thách thức không nhỏ

Bên cạnh thuận lợi, thực tế cũng cho thấy còn nhiều khó khăn, rào cản hiện hữu trong cho vay chuỗi giá trị.

Thứ nhất, thiếu chuỗi giá trị thực chất và bền vững. Hiện nay, nhiều chuỗi tại Việt Nam tồn tại hình thức, thiếu cơ chế hợp đồng ràng buộc rõ ràng giữa các bên. Việc doanh nghiệp "bẻ kèo", nông dân "phá vỡ hợp đồng" vẫn còn phổ biến, làm giảm tính khả tín của toàn chuỗi trong mắt ngân hàng.

Thứ hai, các mắt xích nhỏ như hộ nông dân, hợp tác xã, doanh nghiệp nhỏ thường không có báo cáo tài chính, không có lịch sử tín dụng, khiến ngân hàng khó thẩm định, đặc biệt khi họ lại chiếm phần lớn trong chuỗi. Tương tự, là các nhà cung ứng cho các chuỗi khác trong bán lẻ, tiêu dùng.

Thứ ba, trong mô hình cho vay theo chuỗi, nếu một tác nhân không thực hiện đúng cam kết, toàn bộ chuỗi có thể bị đứt gãy. Tuy nhiên, hiện nay pháp luật chưa có quy định rõ ràng về bảo lãnh chuỗi, bảo hiểm rủi ro tín dụng chuỗi, khiến ngân hàng phải chịu toàn bộ trách nhiệm nếu rủi ro xảy ra. Điều này đòi hỏi vai trò tiên phong của các “ông lớn” doanh nghiệp dẫn đầu chuỗi.

Thứ tư, không phải ngân hàng nào cũng có đội ngũ thẩm định am hiểu mô hình chuỗi, hoặc hệ thống công nghệ quản lý dòng tiền hiệu quả. Việc đánh giá rủi ro từ góc độ toàn chuỗi đòi hỏi kiến thức liên ngành: sản xuất, thị trường, logistics, thương mại và tín dụng – đây là thách thức lớn với nhiều NHTM vừa và nhỏ.

Giải pháp nào đẩy mạnh cho vay?

Trên cơ sở thực tế đó, cần hoàn thiện hành lang pháp lý và cơ chế bảo vệ chuỗi; cần có quy định cụ thể hơn về hợp đồng liên kết chuỗi, cơ chế giải quyết tranh chấp, cũng như các chính sách bảo lãnh tín dụng chuỗi từ phía Chính phủ hoặc các tổ chức trung gian. Ngoài ra, cần xây dựng quỹ bảo hiểm rủi ro tín dụng chuỗi hoặc cơ chế đồng tài trợ giữa Nhà nước và ngân hàng cho các chuỗi ưu tiên. Việc xây dựng này cần rút kinh nghiệm từ mô hình các quỹ bảo lãnh hiện tại ít hiệu quả.

Từ phía các chủ thể có nhu cầu, cần tổ chức lại chuỗi giá trị theo hướng bền vững. Vai trò chính sách trong khuyến khích hình thành các doanh nghiệp đầu mối dẫn dắt chuỗi, có đủ năng lực tài chính và cam kết bao tiêu cho các tác nhân còn lại cần được nhấn mạnh. Cùng với đó, tăng cường sự tham gia của hợp tác xã kiểu mới, có vai trò kết nối các thành viên với doanh nghiệp và ngân hàng. Song song, các ngân hàng cũng phải tăng cường đầu tư, đào tạo đội ngũ chuyên gia phân tích chuỗi, có kiến thức đa ngành; phát triển hệ thống quản lý tín dụng theo chuỗi, tích hợp dữ liệu dòng tiền, tồn kho, hợp đồng và các chỉ số đánh giá hiệu quả chuỗi.

“Chìa khóa” để giảm chi phí, đẩy mạnh hiệu quả cho vay theo chuỗi trong kỷ nguyên số, sẽ là đẩy mạnh ứng dụng công nghệ tài chính - sử dụng big data, AI, blockchain để theo dõi luồng tiền, luồng hàng hóa, từ đó giảm rủi ro và tăng khả năng mở rộng tín dụng. Bên cạnh đó, xây dựng các nền tảng giao dịch chuỗi giá trị, qua đó ngân hàng có thể xác minh hợp đồng, đơn hàng, thanh toán và lịch sử tín dụng trong thời gian thực.

Ngoài ra, Nhà nước có thể hợp tác với các ngân hàng trong việc đồng tài trợ tín dụng chuỗi ở các lĩnh vực chiến lược (nông nghiệp công nghệ cao, công nghiệp hỗ trợ, logistics). Hệ thống ngân hàng cần tăng cường kết nối giữa ngân hàng với tổ chức quốc tế (ADB, WB, IFAD) để tranh thủ hỗ trợ kỹ thuật và vốn ưu đãi.