AI đang ngày càng phát triển và tác động mạnh tới hoạt động trong lĩnh vực báo chí. Báo cáo từ tháng 3/2025 của Thomson Reuters Foundation, dựa trên kết quả khảo sát hơn 200 nhà báo từ hơn 70 quốc gia thuộc Nam Bán cầu và các nền kinh tế mới nổi, cho thấy 81.7% phóng viên, nhà báo sử dụng công cụ AI trong công việc. Gần một nửa trong số họ (49.4%) sử dụng AI hàng ngày.

Việt Nam cũng không nằm ngoài xu hướng ứng dụng AI trong sản xuất và phát hành tin tức. Theo Khảo sát Báo chí Việt Nam 2023, hiện có khoảng 25% cơ quan báo chí ứng dụng AI trong hoạt động vận hành của tòa soạn. Có 35% phóng viên sử dụng các công cụ số (bao gồm AI) trong hoạt động tác nghiệp hàng ngày.

Lịch sử ứng dụng AI trong báo chí

Theo nghiên cứu Navigating the New Frontier: A Comprehensive Review of AI in Journalism của nhóm tác giả đến từ Đại học Catholic (Ghana), bối cảnh lịch sử của AI trong lĩnh vực báo chí được xem như một lộ trình phát triển đặc trưng bởi các cột mốc then chốt và những tiến bộ công nghệ trong từng giai đoạn.

Những năm gần đây, sự tiến bộ của các công nghệ AI, đặc biệt là deep learning, đã nâng cao năng lực làm báo chí. Phân tích các yếu tố phức tạp, hỗ trợ báo cáo theo thời gian thực và tạo ra các bài viết phức tạp đều trở nên khả thi. Đồng thời, các công cụ AI ngày càng được sử dụng nhiều hơn để xác minh dữ kiện, hỗ trợ chống thông tin sai lệch và deepfake. 

Lịch sử ứng dụng AI trong báo chí (Nguồn: Nurelmadina et al., 2021)

AI là công cụ hữu ích dành cho nhà báo

Chúng ta có thể hệ thống hóa vai trò của AI trong lĩnh vực báo chí qua phân tích sự hỗ trợ của AI trong 4 giai đoạn sản xuất tin tức, bao gồm: thu thập thông tin (gathering); đánh giá thông tin (assessing); sáng tạo nội dung (creating) và phát hành tin tức (presenting).

Cả 4 giai đoạn sản xuất tin tức đều có thể được nâng cao với sự hỗ trợ của AI (Nguồn: A.L. Opdahl, B. Tessem, D.-T. Dang-Nguyen et al., 2023)

Phân tích dữ liệu: AI có khả năng vượt trội trong xử lý và phân tích các tập dữ liệu lớn. Thuật toán AI có thể nhanh chóng diễn giải các tập dữ liệu khổng lồ và phức tạp, từ đó phát hiện các xu hướng và khuôn mẫu mà con người khó nhận biết. Khả năng này không chỉ làm phong phú thêm nội dung báo chí mà còn mang lại chiều sâu chưa từng có cho báo chí điều tra. Giờ đây, các phóng viên có thể khám phá những câu chuyện ẩn giấu trong các lớp dữ liệu, cung cấp cho khán giả những hiểu biết sâu sắc và quan điểm được hỗ trợ nhờ phân tích thông tin hiệu quả.

Với những dữ liệu đã được phân tích về thị hiếu của công chúng, các tòa soạn có thể xác định sở thích, thói quen của độc giả để tùy chỉnh tin tức hiển thị cũng như thông báo đẩy các tin tức được ưa chuộng nhất. Ngoài ra, các phương pháp phân tích dữ liệu giúp đo lường thái độ của độc giả về sản phẩm báo chí, từ đó điều chỉnh để đáp ứng được yêu cầu của người đọc.

Đánh giá độ xác thực của tin tức: AI có thể xác thực dữ kiện bằng các kỹ thuật xử lý ngôn ngữ tự nhiên (NLP), phân loại văn bản, truy xuất thông tin, suy luận ngôn ngữ, hỏi-đáp, khai phá ngữ cảnh và đánh giá.

AI là công cụ tạo ra deepfake nhưng cũng đồng thời có khả năng sử dụng các kỹ thuật như mạng đối nghịch tạo sinh (GANs), phân tích ảnh chuyên sâu, khai thác và đánh giá ngữ cảnh để phát hiện deepfake, cheapfake và các nội dung hình ảnh bị chỉnh sửa. Khả năng này đặc biệt hữu ích trong việc ngăn chặn tin tức giả ở dạng hình ảnh và video. Bên cạnh đó, các thuật toán AI có thể phân tích chuỗi đóng góp của thông tin, từ đó xác định nguồn gốc, hướng đi và sự biến đổi của nội dung trong môi trường số. Việc này giúp làm rõ cách thức thông tin sai lệch được khởi tạo và lan truyền.

Sản xuất tin bài: Tạo ảnh từ chữ, bóc băng tự động, chuyển đổi văn bản thành giọng nói text thành voice là những kỹ thuật cơ bản đã và đang được áp dụng để tăng hiệu suất công việc. AI cũng có thể hỗ trợ phóng viên, biên tập viên tự thiết kế các sản phẩm báo chí.

Việc thu thập thông tin kết hợp với sử dụng NLP để phân tích lập trường, cảm xúc có thể gợi ý cho phóng viên các quan điểm, khía cạnh khai thác khác nhau về cùng một sự kiện. Tuy nhiên, không phải quan điểm nào cũng có giá trị, thậm chí có thể sa đà vào những quan điểm độc hại và vô căn cứ nếu lạm dụng AI.

Cá nhân hóa tin tức: Đây là lĩnh vực mà AI đã đạt được những bước tiến đáng kể. Bằng cách phân tích hành vi, sở thích và tương tác trước đó của người dùng, AI có thể sắp xếp bảng tin và gợi ý các bài báo phù hợp với sở thích cá nhân. Mức độ cá nhân hóa này giúp tăng cường sự tương tác của người dùng và xây dựng mối quan hệ bền chặt hơn giữa các trang tin và khán giả. 

Có thể thấy rằng AI đã và đang trở thành trợ thủ đắc lực của trong mọi khâu sản xuất tin tức. AI hỗ trợ con người thực hiện các công việc mang tính chất lặp lại và liên quan đến xử lý một lượng lớn dữ liệu. Nhờ đó, các phóng viên, biên tập viên có thêm thời gian để khai thác những khía cạnh tinh tế và giàu cảm xúc hơn trong mỗi câu chuyện - những thứ AI chưa thể làm được.