Đền Củi hay còn được gọi là đền chợ Củi (địa chỉ tại xã Xuân Hồng, huyện Nghi Xuân, Hà Tĩnh), là địa điểm tâm linh nổi tiếng ở Hà Tĩnh. Nơi đây có vị trí đắc địa, lưng tựa núi Hồng Lĩnh, bên cạnh là dòng sông Lam thơ mộng. Đây là điểm đến được đông đảo du khách lựa chọn bởi sự linh thiêng và phong cảnh nên thơ, hữu tình.

Theo lịch sử đền chợ Củi, ông Hoàng Mười là con của Long Thần Bát Hải Đại Vương. Ông vốn là quan trên Đế Đình, thần tiên chốn Đào Nguyên. Sau đó, ông giáng trần theo lệnh để giúp dân chúng và thân thế của ông sau khi hạ phàm có rất nhiều dị bản. Tuy nhiên, đối với người dân Hà Tĩnh thì ông Hoàng Mười là hiện thân của vị tướng Lê Khôi, gọi Lê Lợi bằng chú. Ông theo Lê Lợi và có nhiều chiến công lớn trong cuộc chiến chống giặc Minh xâm lược. Ông làm quan qua 3 triều đại nhà Lê và được phong đến chức Khâm Sai Tiết Chế Thủy Lục, Chư Dinh Hộ Vệ Thượng Tướng.

Đền Củi nằm ở vị trí địa linh, sơn thủy hữu tình, tựa lưng vào núi Hồng Lĩnh, hướng mặt ra sông Lam thơ mộng (Ảnh Báo Pháp Luật Việt Nam).

Tương truyền rằng, ông là người yêu nước thương dân. Khi một trận cuồng phong ập đến khiến nhà cửa đổ nát, ông đã cùng binh sĩ lên ngàn chặt tre, mở kho lương cứu tế giúp dân. Tuy nhiên, khi đến chân núi Hồng Lĩnh Hà Tĩnh, thuyền của ông đã bị nhấn chìm. Dân làng thương tiếc cử hành tang lễ thì bỗng trời nổi mây ngũ sắc, kết thành hình xích mã và thi thể ông nổi lên mặt nước nhẹ tựa như không. Khi vào đến bờ thì đột nhiên mối đã đùn đất lên, che lấy di quan của ông. Cảm phục và biết ơn, người dân nơi đây đã lập đền và suy tôn ông là Đức ông Hoàng Mười.

Đền Củi được thiết kế theo lối kiến trúc truyền thống, đậm dấu ấn thời Nguyễn. Mặc dù đã qua vài lần tôn tạo nhưng vẫn giữ được hồn cốt nét xưa cổ kính. Tham quan ngôi đền được xây dựng khá uy nghi, nằm ngay bên bờ sông Lam và chính giữa có trụ cao 2,85m xây theo kiểu chồng diêm. Từ tam quan bước lên 12 bậc là đến hạ điện, được bố trí thành các cung thờ Tam Tòa Thánh Mẫu, Ngũ Vị Tôn Ông, cung Hoàng Mười, cung Chầu Mười, cung Trần Triều.

Từ ngàn năm qua, đền Củi có tiếng linh thiêng, dân gian truyền rằng người thành tâm thì cầu gì được đó. Vì vậy, không chỉ người dân Hà Tĩnh mà du khách thập phương cũng về đền Củi vãn cảnh, hành lễ cầu bình an, công danh, tài lộc… Nhất là trong những ngày lễ hội đền chợ Củi thì người dân càng đổ về đây nhiều hơn. Hằng năm, đền Củi có 3 ngày đại lễ, bao gồm: Ngày 3/3 Âm lịch: Giỗ Đức Thánh Mẫu Liễu Hạnh, Ngày 20/8 Âm lịch: Giỗ Hưng Đạo Đại Vương, Ngày 10/10 Âm lịch: Giỗ Đức Quan Hoàng Mười.