"Một tổng thống Mỹ đến Havana tại Cuba trên chiếc Không Lực Một của ông ấy. Trong những giấc mơ và ác mộng của tôi, chúng tôi chưa bao giờ có thể tưởng tượng rằng chúng tôi sẽ chứng kiến điều gì giống như thế" - nhà văn nổi tiếng Leonardo Padura của Cuba viết trên blog của mình.

Đó là sự thực, nhưng ít ai biết được rằng ở Cuba có một công nghệ y tế rực rỡ đến mức người Mỹ cũng phải quan tâm.

Cuba đã phát triển thành công và sở hữu một loại vắc-xin chống ung thư phổi. Mang cái tên Cimavax, nó có thể biến ung thư phổi giai đoạn cuối thành một bệnh mãn tính có thể kiểm soát.

Những nhà khoa học Châu Âu, Nhật Bản và cả Hoa Kỳ rất quan tâm đến công nghệ này của Cuba. Ngay lúc này, tổng thống Obama đang có mặt tại Havana trong chuyến thăm lịch sử tới đất nước mà Mỹ đã cấm vận suốt 55 năm. Vậy chúng ta hãy cùng đánh giá lại một lần nữa tương lai của vắc-xin Cimavax, nếu mối quan hệ giữa Cuba và Hoa Kỳ nhanh chóng được hâm nóng trong thời gian tới.

Cimavax, loại vắc-xin chống ung thư phổi được phát triển bởi Cuba

Từ cuối năm ngoái, chính quyền Tổng thống Obama đã tỏ rõ thiện chí muốn bình thường hóa quan hệ với Cuba. Năm 2015, thống đốc bang New York, Andrew Cuomo đã tới thăm Havana. Chuyến đi kết thúc với một thỏa thuận đáng chú ý: Viện Ung thư Roswell Park, Hoa Kỳ đồng ý với Trung tâm Miễn dịch phân tử Cuba, cho phép thử nghiệm lâm sàng vắc-xin ung thư phổi do Cuba phát triển ở Mỹ. Nó cũng sẽ được xem xét cấp phép bởi Cục Quản lý thực phẩm và dược phẩm Hoa Kỳ.

“Cơ hội loại vắc-xin này được đánh giá là một viễn cảnh tươi đẹp”, Candace Johnson, Giám đốc điều hành của Viện Roswell Park nói. Bà rất mong chờ kết quả này, bởi nghiên cứu của Cuba cho đến nay thể hiện đây là một loại thuốc độc tính thấp và tương đối rẻ để sản xuất đại trà.

Theo thỏa thuận, Trung tâm Miễn dịch phân tử Cuba sẽ cung cấp cho Viện Roswell Park tất cả tài liệu về loại vắc-xin: nó được sản xuất như thế nào, độc tính, kết quả thử nghiệm tại Cuba… Sau đó, Johnson sẽ thúc đẩy đi đến một giấy phép thử nghiệm vắc-xin Cimavax ở Mỹ trong vòng 8 tháng. Được cấp phép, thử nghiệm lâm sàng sẽ được tiến hành ngay sau vài tháng.

Công trình nghiên cứu của Cuba có vẻ rất ấn tượng, nhưng làm thế nào đất nước bị cấm vận trong suốt 55 năm này có thể làm được điều đó?

Bị cấm vận, Cuba vẫn có một nền công nghệ sinh học phát triển

Trên thực tế, xì gà, rượu rum và bóng chày đã khiến nhiều người quên mất rằng Cuba là một trong những quốc gia có nền công nghệ sinh học phát triển và sáng tạo nhất thế giới. Một điều đáng khích lệ, nơi mà mọi người chỉ nhận lượng trung bình 20 USD mỗi tháng, Cuba dành một khoản ngân sách cực kỳ nhỏ so với Hoa Kỳ trong chăm sóc sức khỏe. Tuy nhiên, tuổi thọ trung bình của người dân Cuba là tương đương người Mỹ.

“Họ đã làm được nhiều điều hơn trong khoản kinh phí eo hẹp”, Johnson nói. “Vì vậy, chắc hẳn người Cuba phải rất sáng tạo trong cách họ tiếp cận mọi thứ. Hơn 40 năm qua, họ đã xây dựng được một cộng đồng khoa học trong lĩnh vực miễn dịch rất chất lượng”.

Suốt nhiều thập kỷ đặt dưới sự trừng phạt kinh tế nhưng chính sách ưu tiên công nghệ sinh học và nghiên cứu y học, đặc biệt là lĩnh vực phòng ngừa và miễn dịch, được cả hai nhà lãnh đạo Fidel và Raul Castro duy trì thực hiện.

Một cú hích lớn xảy ra năm 1981, khi một dịch sốt xuất huyết trên diện rộng xảy ra ở Cuba, ảnh hưởng đến gần 350.000 người. Chính phủ của họ đã thành lập hẳn một Mặt trận sinh học, liên kết nghiên cứu của nhiều cơ quan khác nhau hướng tới những mục tiêu cụ thể.

Thành công đầu tiên của họ là sản xuất thành công một protein mang tên interferon, đóng vai trò quan trọng vào hệ thống miễn dịch của con người. Kể từ đó, ngành miễn dịch học của Cuba gây được một tiếng vang lớn. Các nhà khoa học của họ liên tục thực hiện được nhiều đột phá, bao gồm từ những vắc-xin nội địa cho bệnh viêm màng não, viêm gan B cho đến kháng thể sử dụng trong ghép thận và giờ là vắc-xin ung thư phổi.

Cuba nổi tiếng với những điếu xì gà, kéo theo đó là nguy cơ ung thư phổi của người dân

Cũng phải nhắc lại, Cuba là một đất nước nổi tiếng bởi xì gà. Hút thuốc quá nhiều khiến ung thư phổi trở thành nguyên nhân xếp thứ 4 gây tử vong ở Cuba. Tình trạng đáng báo động này xảy ra ngay từ 25 năm trước. Khi đó, Trung tâm Miễn dịch phân tử của họ bắt đầu nghiên cứu vắc xin Cimavax.

Cho tới năm 2011, Bộ Y tế Cuba đồng ý cho phép sử dụng Cimavax trên người. Những bệnh nhân được điều trị miễn phí, trong khi mỗi liều Cimavax chỉ tiêu tốn của chính phủ 1 USD. Đó là kết quả sau một thử nghiệm giai đoạn 2 năm 2008. Các bệnh nhân ung thư phổi được điều trị với vắc-xin đã sống trung bình lâu hơn 4-6 tháng bệnh nhân bình thường. Khi đó, cả Nhật Bản và Châu Âu bắt đầu chú ý đến tiềm năng của công nghệ Cimavax.

Về bản chất, Cimavax không phải là một loại thuốc chống ung thư trước khi nó diễn ra, như mọi người thường định nghĩa về vắc-xin. Trên thực tế, vắc-xin là một chất kích thích hệ miễn dịch. Bởi vậy, Cimavax cũng không giống với các loại thuốc điều trị bình thường, chúng không tấn công trực tiếp các khối u.

Thay vào đó, Cimavax thúc đẩy cơ thể người bệnh sản xuất kháng thể chống lại một hooc-môn tăng trưởng biểu bì. Loại hooc-môn này thúc đẩy sự tăng trưởng tế bào, nhưng mặt khác khiến khối u lớn lên và mất kiểm soát. Kiểm soát được loại hooc-môn này, Cimavax có thể ức chế sự phát triển của ung thư phổi, hạn chế sự di căn của nó và biến ung thư chỉ còn là một bệnh mãn tính để điều trị.

Cimavax không tấn công trực tiếp khối u mà tăng cường hệ miễn dịch cơ thể

Loại vắc-xin này và cách nó làm việc thu hút được sự chú ý rất lớn của các nhà nghiên cứu Mỹ và Châu Âu. Yếu tố tăng trưởng biểu bì đóng vai trò quan trọng, không chỉ với ung thư phổi mà còn ung thư vú, tiền liệt tuyến, ruột kết, tuyến tụy. Kelvin Lee, một nhà nghiên cứu đến từ Viện Roswell Park cho biết “Tất cả những bệnh ung thư này là mục tiêu tiềm năng của loại vắc-xin này”. Có vẻ vì vấn đề tài chính eo hẹp, Cuba đã không thể thử nghiệm nó trên các bệnh ung thư khác, ngoài ung thư phổi đến từ những điếu xì gà mỗi ngày.

Nói về những tiềm năng trong tương lai, chưa bao giờ Cimavax đứng trước một cơ hội lớn như vậy nếu được thử nghiệm và phát triển tiếp tại Mỹ. Có lẽ điều đó sẽ chắc chắn diễn ra đúng dự kiến khi mối quan hệ giữa hai quốc gia đang ấm dần lên.

Trong quá khứ, Tổng thống Obama đã sử dụng quyền của mình để nới lỏng một số hạn chế đối với thiết bị và nghiên cứu y tế với Cuba. Ngay lúc này, ông cũng đang có mặt tại thủ đô Havana trong một chuyến thăm lịch sử, hứa hẹn một quyết định dỡ bỏ cấm vận.

Nếu thực sự điều đó diễn ra, chỉ trong thời gian ngắn sắp tới, các nghiên cứu khoa học của hai quốc gia ngay lập tức sẽ được kết nối. Johnson cho biết nước Mỹ có thể dạy Cuba nhiều hơn về cách kinh doanh khoa học. Trong khi đó, sự sáng tạo mà Cuba tích lũy suốt những thập kỷ bị cấm vận có thể được truyền lại cho đồng nghiệp của họ ở nước Mỹ.