Phóng viên: Thưa bác, bác có thể chia sẻ về trọng tâm hoạt động của Trung tâm Nhiệt đới Việt – Nga mà bác từng phụ trách?

Thượng tướng Nguyễn Huy Hiệu: Trung tâm có ba hướng nghiên cứu cơ bản mà tôi gọi là ba điểm nhấn. Một là độ bền nhiệt đới, tức là nghiên cứu làm sao để nhiệt đới hóa vũ khí – bởi vũ khí mua từ các nước ôn đới, nếu không nhiệt đới hóa thì nhanh hỏng. Thứ hai là y sinh nhiệt đới – nghiên cứu các bệnh vùng nhiệt đới, đặc biệt là những bệnh hậu chiến. Và thứ ba là sinh thái nhiệt đới, nhằm khôi phục môi trường bị tàn phá, cả trên đất liền và trên biển.

Phóng viên: Có phải chính bác là người khởi xướng phương châm “bốn tại chỗ” trong công tác phòng chống lụt bão?

Thượng tướng Nguyễn Huy Hiệu: Đúng vậy. Trong chiến tranh, quân ta phải đánh tại chỗ vì hạn chế cơ động. Tôi vận dụng từ thực tiễn đó sang phòng chống thiên tai. “Bốn tại chỗ” gồm: chỉ huy tại chỗ, lực lượng tại chỗ, vật tư tại chỗ và hậu cần tại chỗ. Khi thiên tai xảy ra, trực thăng không bay được, tàu không ra biển được, xe cũng bị ngập – thì chỉ có lực lượng địa phương mới cứu được người dân kịp thời.

Phóng viên: Và phương châm ấy đã được đưa vào phim tài liệu?

Thượng tướng Nguyễn Huy Hiệu: Vâng, Nhà nước đã làm phim Vị tướng Bốn tại chỗ để tổng kết kinh nghiệm này. Tôi nói vui là “tôi chẳng có tài sản gì nhiều, chỉ có những cuốn sách và tư tưởng đó thôi”.

Thượng tướng Nguyễn Huy Hiệu

Phóng viên: Từ chiến trường, bác đã theo học và bảo vệ luận án Phó tiến sĩ ra sao?

Thượng tướng Nguyễn Huy Hiệu: Tôi tham gia chiến trường từ sớm, năm 26 tuổi tôi đã được phong tặng danh hiệu Anh hùng LLVTND, có điều là tôi lại đi học muộn nhưng học nghiêm túc. Sau khi học ở Học viện Quốc phòng, tôi sang Liên Xô học ở Học viện Frunze. Khi về nước, được Giáo sư Hoàng Minh Thảo hướng dẫn làm luận án Phó tiến sĩ. Tôi tổng kết từ chính các trận đánh của mình, mất bốn năm, tôi hoàn thành và bảo vệ thành công tiến sĩ. Sau này, tôi được Viện Hàn lâm Khoa học Quân sự Nga trao bằng Viện sỹ khoa học quân sự về nghệ thuật chiến tranh. 

Phóng viên: Cơ duyên nào đưa bác đến với việc viết sách?

Thượng tướng Nguyễn Huy Hiệu: Thầy tôi – Tướng Hoàng Minh Thảo – động viên: “Cậu đánh trận nhiều, giờ nên viết sách để truyền lại”. Tôi bắt đầu bằng cuốn Một số vấn đề đối ngoại quốc phòng Việt Nam, rồi tới cuốn Một thời Quảng Trị. Cuốn này sau được dịch sang tiếng Anh, tặng Tổng thống Mỹ Obama, trong lần ông ấy sang thăm Việt Nam và được đưa lưu trữ tại thư viện Washington.

Phóng viên: Đến nay bác đã có bao nhiêu cuốn sách?

Thượng tướng Nguyễn Huy Hiệu: Tôi viết 10 cuốn, các nhà khoa học, các nhà nghiên cứu và nhà báo viết thêm 15 cuốn về tôi. Tôi chia thành 2 tuyển tập và đã in, tặng hơn 50.000 bản trong nước và quốc tế.

Phóng viên: Bên cạnh viết sách, bác còn trồng rất nhiều cây xanh?

Thượng tướng Nguyễn Huy Hiệu: Đúng. Tôi trồng 367 cây bồ đề, sala ở các nghĩa trang, đền chùa khắp cả nước. Có cây được tặng từ bà Indira Gandhi năm 1977. Cây đó giờ to lắm, trồng ở Thành đội Quảng Trị. Tôi gọi đó là “trồng cây tri ân” – như một cách báo đáp đồng đội và đất nước.

Phóng viên: Ngoài ra bác còn khởi xướng những công trình nào?

Thượng tướng Nguyễn Huy Hiệu: Nhiều lắm. Tôi vận động xây cụm văn hóa tâm linh chùa Giao An, Đền cây đa giếng Đìa, đền thờ liệt sĩ ở cao điểm 31, khu tưởng niệm Trung đoàn 27, và tượng đài Hoài niệm Quảng Trị. Mỗi nơi đều là ký ức chiến trường sống động.

Phóng viên: Bác còn tiếp tục công việc hiện nay như thế nào?

Thượng tướng Nguyễn Huy Hiệu: Tôi vẫn làm việc mỗi ngày, sáng hai tiếng, chiều hai tiếng tại văn phòng. Ở đây có nhiều cộng tác viên – cả trung tướng, thiếu tướng – cùng viết bài, đóng góp học thuật. Tôi cũng tham gia tổng kết 60 năm nhập ngũ, 50 năm Giải phóng miền Nam và 15 năm thành lập văn phòng Viện sĩ.

Phóng viên: Bác có nhắn gửi gì nhân kỷ niệm 100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam?

Thượng tướng Nguyễn Huy Hiệu: Báo chí là lực lượng đi cùng cách mạng, ghi lại và truyền cảm hứng cho các thế hệ. Tôi trân trọng từng nhà báo, từng câu chữ đã viết về tôi và đồng đội. Và như tôi đã nói: “Tôi không có tài sản gì nhiều, chỉ có những cuốn sách – như những trận đánh bằng trí tuệ của mình.