Ấn mình dưới tán cổ thụ xanh um, Đền Đuổm - chốn linh thiêng phụng thờ danh tướng Dương Tự Minh vừa được tu bổ gây ấn tượng đặc biệt về tính thẩm mỹ của các hình khổi gắn kết với thiên nhiên. Cống tam quan nồi bật với kiến trúc 2 tầng 8 mái, các góc uốn đao, mái dán ngói mũi hài. Hai cổng phụ dạng vòm mềm mại, tường gắn triện tinh xảo.

Việc tu bổ, tôn tạo Đền Đuổm đang đi vào công đoạn cuối cùng.

Qua tam quan là quần thể kiến trúc tam cấp truyền thống gồm đền Hạ, đến Trung, đền Thượng, đình Niêng, lầu chuông, lầu trống ... dựa vào sườn núi. Đền Hạ thờ 2 công chúa Diên Bình và Thiều Dung: đền Trung thờ danh tướng Dương Tự Minh và thân phụ, thân mẫu của ông; đền Thượng thờ Mẫu Thượng Ngàn.

Khi chúng tôi đến, từng tốp thợ đang khẩn trương hoàn thiện những hạng mục cuối cùng. Ông Nguyễn Huy Quý đang ngắm nghía, trau chuốt từng nét chữ khắc, từng phiến đá, sao cho công trình đạt đến độ hoàn mỹ nhất. Là người con của quê hương Phú Lương, Thái Nguyên, ông Quý đã thành tâm công đức toàn bộ kinh phí; thậm chí, còn trực tiếp tham gia thi công tu bổ, tôn tạo quần thể Đền Đuồm và cúng tiến hiện vật đồ thờ, nội thất, tượng pháp. Trong suốt thời gian thi công, dù bận bịu nhưng ông luôn dành thời gian trực tiếp chỉ huy, bám sát từng hạng mục.

Người dân trong vùng khi đi ngang qua đều dừng lại chiêm ngưỡng quần thể di tích. Việc tôn tạo đền được chính quyền và nhân dân đồng lòng ủng hộ, bởi đây không chỉ là nơi thờ tự linh thiêng mà còn là biểu tượng lịch sử, văn hóa, tâm linh của đất và người Thái Nguyên.

Sinh ra lớn lên ở xã Động Đạt (nay là xã Phú Lương), từ nhỏ, ông Nguyễn Huy Quý đã được nghe kể về tướng Dương Tự Minh - vị thủ lĩnh người Tày, quê ở Quan Triều, phủ Phú Lương (nay là phường Quan Triều, tỉnh Thái Nguyên) sống vào cuối thế kỷ XI, đầu thế kỷ XII. Là người thắng thắn, trung trực, có tài an dân, Dương Tự Minh được triều đình nhà Lý tin tưởng giao trấn giữ vùng biên cương phía Bắc. Ông có công lớn trong việc giành lại phần đất đai rộng lớn từ tay giặc Tổng, bảo vệ vững chắc vùng biên cương phía Bắc Đại Việt; khai khẩn điền địa, phát triển kinh tế, đoàn kết các dân tộc. Ông được triều đình phong là "Uy viễn đôn tỉnh Cao Sơn quảng độ chi thần", các triều đại sau tiếp tục sắc phong "Cao Sơn quý minh thượng đẳng thần".

Đặc biệt, ông là phò mã của 2 đời vua nhà Lý khi được Vua Lý Nhân Tông gả con gái là công chúa Diên Bình (năm 1127), Vua Lý Anh Tông gả công chúa Thiều Dung (năm 1144). Sau khi ông mất, cả vùng rộng lớn từ Bắc Kạn, Thái Nguyên đến Bắc Giang, Cao Bằng (cũ) đều lập đền thờ ông. Trong đó, Đền Đuốm dưới chân núi Đuổm tương truyền là nơi ông đã sống những năm thắng cuối đời và mất ở đây nên đã trở thành nơi thờ tự chính và ông được người đời suy tôn là Thánh Đuồm. Năm 1993, Đền Đuồm được xếp hạng Di tích lịch sử - văn hóa - danh thắng quốc gia. Đến năm 1997, lễ hội Đến Đuồm được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Thuở nhỏ, ông Nguyễn Huy Quý luôn háo hức mỗi dịp xuân về được đi hội Đền Đuồm ngày mùng 6 tháng Giêng. Khi đã trưởng thành và thành công trong sự nghiệp, ông luôn hướng lòng thành kính về nơi thờ Đức Thánh Đuổm. Ông cũng chứng kiến ngôi đền trước kia từ tranh, tre, nữa, lá, qua thời gian chính quyền địa phương và nhân dân trong vùng đã 9 lần nỗ lực tu bổ, tôn tạo, song do kinh phí hạn hẹp, công trình chỉ được sửa chữa nhỏ lẻ, chắp vá. Thời gian khiến di tích xuống cấp nghiêm trọng.

Đến cuối năm 2024, cơ quan chuyên môn đã khảo sát công trình và kết quả cho thấy hiện trạng các hạng mục công trình như đền Thượng, đền Trung, đền Hạ, đình Niêng, lầu chuông đã xuống cấp, bị mối mọt, rạn nứt, thấm dột, có nguy cơ sập đổ.

Nhân dân địa phương cũng nhiều lần kiến nghị các cấp có thẩm quyền, cơ quan chức năng trùng tu, tôn tạo Đền Đuồm. Việc tư bổ, tôn tạo đến trở nên cấp thiết nhằm năng cao, phát huy giá trị di tích và bảo đảm an toàn cho nhân dân, du khách đến chiêm ngưỡng, lễ bái, vãn cảnh đền; đồng thời, cũng để kịp thời bảo quản các hiện vật lịch sử tại đền không bị hư hại. Tâm nguyện muốn đóng góp toàn bộ kinh phí tu bổ Đền Đuổm luôn đau đáu trong lòng ông Quý. Bởi thế, sau khi có sự đồng thuận, thẩm định của Cục Di sản văn hóa (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch); được sự cho phép của chính quyền địa phương, ông Quý toàn tâm toàn ý với công tác trùng tu, tôn tạo di tích ý nghĩa này. Trước khi bắt tay vào việc, ông Quý đã tham khảo ý kiến của nhiều chuyên gia sử học, văn hóa, kiến trúc và kì công. Cẩn trọng tìm tòi để phục dựng quần thể đền đúng kiến trúc lịch sử thời Lý, hài hòa với cảnh quan chung.

Trao đổi với phóng viên Báo CAND, PGS.TS Trần Lâm Biền - người từng tham gia đoàn khảo sát di tích Đến Đuổm trước khi tu bổ cho biết "Sau khi thủ lĩnh Dương Tự Minh mất, người dân lập đẫn thờ với một lòng tôn sùng, biết ơn. Người dân nối tiếp bổ sung, tu sửa cụm di tích này đã nhiều lần. Đến khi chúng tôi khảo sát lại thì không có hiện vật nào tại Đền Đuồm là của thời Lý. Do đó, việc tu bổ công trình văn hóa này phải thận trọng, kĩ càng để đưa kiến trúc này vào trong hệ trật tự của kiến trúc truyền thống".

Dẫn chúng tôi đi tham quan công trình, ông Quý giới thiệu từng cột gỗ, phiến đá với niềm hân hoan pha lẫn xúc động. Những vật liệu tốt nhất được ông Quý lựa chọn. Toàn bộ gỗ đe xây dựng quan thể công trình đều là gỗ lim đã được xử lý kỹ chống mối mọt; ngói Bát Tràng, tường đá ong. Ông đã cẩn thận lựa chọn và mời về những nghệ nhân có tay nghề thủ công giỏi từ các địa phương trên cả nước như thợ mộc Phúc Bồ (Hải Phòng), thợ lợp ngói và đắp hoa văn từ đất cố đô Huế, nghệ nhân đúc đồng ở Ý Yên (Ninh Bình). Đặc biệt, ông Quý công phu tham khảo ý kiến của các nhà khoa học để tìm mẫu tượng phù hợp với vị quan võ Dương Tự Minh và do nghệ nhân ở làng nghề đúc đồng Ý Yên, Ninh Bình thực hiện ý tưởng theo sự chỉ đạo chi tiết của PGS.TS Trần Lâm Biền. Theo đánh giá của PGS.TS Trần Lâm Biền, pho tượng đồng quan võ Dương Tự Minh mà ông Quý dày công thực hiện được thẩm định từng chi tiết như vai đeo kiếm, ngồi ghế bành, mang hoa văn thời Lý đặc trưng, được xếp vào hàng “đẹp nhất nước", là "đỉnh cao nghệ thuật" trong đợt tu bổ này.

Đặt trọn tâm trí trong việc tu bổ Đền Đuồm, ông Quý đã tâm huyết ngày đêm chỉ đạo từng hạng mục công trình suốt 9 tháng qua, kể từ lúc khởi công đến khi công trình hoàn thiện. Dù trận lụt lịch sử vừa qua tại Thái Nguyên gây ảnh hưởng rất nhiều nơi nhưng Đến Đuồm vẫn nguyên vẹn, khô ráo, uy nghi, như chứng nhận cho tâm huyết của người con xứ trà.

Doanh nhân Nguyễn Huy Qúy bên tượng Danh tướng Dương Tự Minh.

Trên bậc đá Đền Đuổm, ông Nguyễn Huy Quý ngẫu hứng cất lên làn điệu chèo do chính mình sáng tác về Thánh Đuồm. Từng lời hát thấm đẫm ý thật, tâm thành, niềm tôn kính với những giá trị văn hóa của quê hương. Không chỉ tu bổ đền, ông còn cho xây nhà truyền thống trong khuôn viên di tích để trưng bày, lưu giữ hiện vật tượng pháp, hoành phi, câu đối xưa. Ông bảo đó là di sản tinh thần, tầm lòng của người dân bao đời đã góp công dựng đền, thế hệ con cháu hôm nay phải gìn giữ và phát huy.

Không chỉ Đền Đuổm mà nhiều công trình tâm linh ở Thái Nguyên mang dầu ấn của ông Quý. Năm 2018, ông và Công ty Thăng Long đóng góp hơn 10 tỷ đồng và nhiều nội thất, đồ thờ cho việc tôn tạo, tu bổ khu di tích lịch sử thanh niên xung phong Đại đội 915 (phường Gia Sàng). Với kinh nghiệm sẵn có, Công ty Thăng Long còn được tỉnh giao trực tiếp thi công một số hạng mục chính của khu di tích.

Ngoài ra, ông Nguyễn Huy Quý còn công đức trực tiếp tu bổ toàn bộ nội thất đền Mục thờ Vua Lý Nam Để ở Phổ Yên; tham gia tôn tạo chùa Hương Ấp - Vạn Xuân Tự tại phường Tiên Phong, ủng hộ kinh phí trực tiếp tu bổ Đền Đội Cấn, di tích lịch sử Đội 91 Bắc Thái, đền Cột Cờ, nhà truyền thống tại trụ sở Tỉnh ủy Thái Nguyên ..

Với cương vị là Chủ tịch Hội đồng quản trị, Tổng Giám đốc Công ty Thăng Long, 17 năm qua, ông Quý không chỉ là vị thủ lĩnh tài ba trong phát triển sản xuất, kinh doanh, đảm bảo việc làm, thu nhập cho hàng trăm lao động mà còn luôn nặng lòng với các chương trình an sinh xã hội trong và ngoài tỉnh. Ông đã đóng góp kinh phí hỗ trợ các tổ chức hội, đoàn thể, địa phương trong và ngoài tỉnh hàng trăm tỷ đồng. Trong đó chú trọng xây dựng các công trình điện, đường, trường, trạm, nhà văn hóa theo chương trình xây dựng nông thôn mới. Ông và Công ty Thăng Long luôn nhiệt tình ủng hộ chương trình "Tháng hành động vì trẻ em", "Sóng và máy tính cho em”, Quỹ đền ơn đáp nghĩa, Quỹ khuyến học tỉnh Thái Nguyên; tặng quà "Tết vì người nghèo" ...

6 cây cầu cứng và 38 ngôi nhà "Đại đoàn kết" là món quà ý nghĩa mà ông Quý gửi tặng các gia đình chính sách, hộ nghèo tại các tỉnh Bến Tre, Sóc Trăng, Cà Mau, Kon Tum (cũ). 16 bộ điện năng lượng mặt trời tặng các gia đình khó khăn ở các huyện vùng cao của tỉnh Hà Giang. Ngoài ra, Công ty Thăng Long đã tài trợ xây dựng Phân trường Mầm non, Tiểu học Xuyên Sơn tại khu tai định cư xóm Xuyên Sơn, xã Thần Sa (huyện Võ Nhai cũ) với tổng kinh phí 18 tỷ đồng. Gần đây nhất, hưởng ứng phát động của Thủ tướng Chính phủ về xóa nhà tạm, nhà dột nát, ông Quý và Công ty Thăng Long đã hỗ trợ hàng trăm căn nhà cho người dân tại các địa bàn trong tỉnh.

Với vai trò người đứng đầu, ông Quý chủ trương sản xuất phải đi đôi với giữ vững an ninh, trật tự, luôn quán triệt việc triển khai Thông tư 124/2021/TT-BCA của Bộ Công an về tiêu chuẩn "An toàn về an ninh, trật tự" tại các khu dân cư, cơ quan, doanh nghiệp. Dưới sự chỉ đạo của ông, các mô hình tự quản về an ninh, trật tự như Đội tự quản đảm bảo an toàn, an ninh, trật tự tại các khu mỏ được thành lập và hoạt động hiệu quả, phối hợp chặt chẽ với lực lượng Công an địa phương tổ chức tuần tra, canh gác 24/24h, đặc biệt vào các dịp lễ, tết.

Với những thành tích nổi bật, ngày 10/12/2023, ông Nguyễn Huy Quý và Công ty Thăng Long được trao tặng Huân chương Lao động hạng Ba. Năm 2025, Công ty Thăng Long vinh dự là một trong 5 doanh nghiệp cả nước được tặng Cờ Thi đua của Chính phủ. Cá nhân ông Quý được Bộ trưởng Bộ Công an tặng bằng khen vì có thành tích xuất sắc trong phong trào “Toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc", được dự Đại hội Thi đua yêu nước toàn quốc. Hiện, ông Quý là Ủy viên Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh Thái Nguyên.