Ấm bụng một khúc cơm lam…

Tôi biết đến cơm lam một ngày đông rét buốt đặt chân đến Định Hóa. An toàn khu, một địa điểm thiêng liêng in dấu chân các chiến sĩ cách mạng kiên trung, một nơi dạt dào kỷ niệm với quân dân vì đã được đón Bác Hồ hơn 70 năm về trước. Đúng là được đến những nơi ghi dấu lịch sử như vậy thì cảm xúc cứ giống như đồ thị hình sin, luôn dâng trào tình cảm trong lòng. “Chè Thái, gái Tuyên”, câu nói đó giờ đây vẫn đúng vô cùng, nhưng với tôi có lẽ phải thêm vào sau mấy chữ “Cơm lam Định Hóa” mới đúng điệu.

Nói đến đây, quả thật là thiếu sót khi tôi không tìm hiểu được cơm lam Định Hóa vốn do đồng bào dân tộc nào nghĩ ra. Lạ cái, hỏi mấy tay buôn chuyến lên vùng cao, qua lại Thái Nguyên như cơm bữa, hỏi cả một số người dân thì bọn họ cũng không rõ. Chỉ biết rằng, đây là thứ cơm đặc sắc của… vùng cao Định Hóa. Dường như, cơm lam chính là cái hồn, cái biểu tượng chung của đồng bào nơi đây rồi, vì bây giờ người Kinh, người Thái hay dân tộc nào cũng có cơm lam thết đãi khách. Qua hết “Rừng Cọ đồi chè, rừng xanh ngào ngạt” cũng đủ đói để nghiến ngấu cơm lam, lấp đầy cái bụng. Và thật bất ngờ, đó cũng là lý do vì sao cơm lam Định Hóa ngon đến thế.

Rồi cũng đến lúc tôi được thưởng thức món cơm lam Định Hóa nóng hổi, đúng chất đồng bào. Cơm dẻo thơm, quện lại, mịn màng còn hơn giò lụa, tròn trịa không thể tả. Nhìn khúc cơm lam được lấy ra từ ống tre trông như một tác phẩm nghệ thuật. Khi ăn, lớp vỏ lụa quấn lấy khúc cơm tạo cho tôi cảm giác hoàn hảo, không nỡ ăn một tác phẩm đẹp như thế. Đó chính là một đặc sản tuyệt vời. Mảnh lụa như lót dạ, để cơm trôi vào e ấp cái dạ dày đang đói meo, đông bộ với cái cảm giác lấp căng hương núi vào trong lồng ngực.

Tôi nhớ thời gian ở Thái Nguyên, hễ đi dự cuộc vui nào đó cũng đều được mời món cơm lam. Lạ ở chỗ mỗi lần ăn cơm lam tôi lại có cảm nhận về vị ngon khác nhau, Chúng đều ngon, hẳn rồi, nhưng sự ngon đó mỗi lần đều là một cung bậc cảm xúc mới, như muốn đánh tan rào cản vị giác để nâng độ ngon lên thêm một tầm cao mới, Mà đó chỉ là cơm chấm muối vừng thôi, sao có thể hấp dẫn đến vậy? Ăn nhiều cơm lam, tôi đã dần cảm nhận được vì sao cơm lam lại ngon. Nhiều người nói, do ông đợi lâu nên mới thấy ngon thôi, vâng, có thể đúng nhưng chưa đủ. Vì tôi luôn được thấy tình cảm của người làm ra món đó, thấy sự tỉ mỉ từ khâu chọn gạo, chọn ống tre, nứa, đến vẻ mặt chăm chú và những giọt mồ hôi chảy ra khi nướng. Đó chính là tình cảm chân thành của đồng bào, và vì vậy người thưởng thức cảm thấy ngon hơn nhiều so với các loại cơm thông thường.

Cơm lam chân thành, cơm lam tình nghĩa, đó là ấn tượng sâu đậm của tôi về món cơm lam mỗi lần đến Thái Nguyên. Dù là ở thành phố hay đi về các xã miền núi, tôi cũng đều tìm cơm lam, đơn giản vì tôi mê món đó, và cũng là một cách để tạo kỷ niệm, ấn tượng về Thái Nguyên trong lòng, để về sau ăn cơm lam là lại nhớ về Thái Nguyên. Hà Nội bây giờ cũng có nhiều hàng đặc sản, nhiều nơi bán đồ ăn dân tộc. Tất nhiên họ cũng có cơm lam, món mà tôi vẫn thỉnh thoảng mua ăn cho đỡ nhớ hương vị, Cơm lam đó cũng có độ ngon vì cửa hàng làm cẩn thận, nhưng cơm lam của họ tôi vẫn chưa cảm nhận được sự tinh tế như món cơm lam ăn tận nơi ở Thái Nguyên.

Có lẽ, chính sự yêu thích khám phá phong tục tập quán của đông bào đã khiến tôi mê món cơm lam đến thế. Cũng chỉ là cơm nhưng do cách nấu độc đáo đã làm cơm đó ngon đến không ngờ. “Cách nấu mới quan trọng để ra sản phẩm tốt”, những lời một đầu bếp nổi tiếng nói, nếu áp dụng vào cơm lam thì rất chuẩn xác. Chỉ là cơm nhưng với cách nấu độc đáo của đồng bào đã cho ra một loại cơm hoàn toàn mới, hương vị mới, cách ăn mới. Mà cái sự độc đáo đó xuất phát từ chính cuộc sống của đồng bào, từ những cuộc đi rừng bất tận giữa thiên nhiên hùng vĩ. Đã là con người thì phải tìm mọi cách để sinh tồn, để sống tiếp, và người dân đã nghĩ ra một cách tuyệt với để có thể nấu ra món cơm ngon, lại còn bảo quản tốt nữa.

Đó là chuyện của ngày xưa, khi cuộc sống của dân ta vẫn gắn nhiều với thiên nhiên, rừng núi. Người đồng bằng hầu như không biết đến, hoặc biết rất ít về các đặc sản của đồng bào dân tộc. Nhưng giờ đây, với truyền thông và mạng, các món của đồng bào đã xuất hiện ngày càng nhiều ở thành phố như cơm lam, thịt gác bếp… Nó làm phong phú thêm cho cuộc sống của người thành thị, là một sự giao thoa, lan tỏa văn hóa độc đáo.