Quá thiếu điểm đến “thân thiện” với người khuyết tật?

Ông Bruce Cameron (Công ty Easy Access - Australia) tâm sự: “Trước khi đến Việt Nam, điều làm tôi lo lắng nhất là không biết ở đây có đáp ứng được yêu cầu của người sử dụng xe lăn hay không. Tôi đã gửi mail để yêu cầu giải đáp nhưng không được hồi âm”. Đó là lời tâm sự của một vị nước ngoài cũng như rất nhiều người khuyết tật (NKT) Việt Nam muốn khám phá mảnh đất chữ S này.

“Chúng tôi bị khuyết tật ở chân rất muốn đi du lịch khám phá cảnh quan ở một số tỉnh, thành. Thông thường, trước mỗi chuyến đi, du khách khuyết tật như chúng tôi quan tâm đến việc: ở đó có những tiện nghi gì phục vụ NKT? Có toilet, thang máy, đường dốc hay chỗ ngồi riêng dành cho họ không? Các cửa ra vào rộng bao nhiêu? Các lối lên xuống có bao nhiêu bậc thang? Có hướng dẫn viên dành cho NKT vận động, khiếm thính, khiếm thị? Có chế độ giảm giá cho NKT không?... Và khi đặt tour cho đoàn khoảng 40 người đồng cảnh ngộ với các câu hỏi trên, chúng tôi nhận được những lắc đầu từ chối của các hãng du lịch” - anh Lê Quang (42 tuổi, Hòa Bình, Hà Nội) buồn bã.

Người khuyết tật mong có nhiều điểm du lịch tiếp cận thân thiện để họ dễ dàng đi du lịch, trải nghiệm. 

Chuyến đi du lịch tới Đà Lạt gần đây là kỷ niệm không vui đối với các thành viên nhóm “Vì tương lai tươi sáng” (Hội NKT Hà Nội). Sau khi tham khảo kỹ thông tin trên mạng, qua bạn bè, trưởng nhóm Trịnh Thị Thu Thủy đã chọn đặt phòng tại một khách sạn khá đắt tiền gần khu trung tâm. Tuy nhiên, khi đến nơi, cả nhóm “ngã ngửa” vì để vào khách sạn phải vượt qua một con dốc khá cao, trong khi nhiều thành viên trong nhóm phần lớn ngồi xe lăn, hoặc khiếm thị, di chuyển rất khó khăn. Và khi nhìn thấy cả chục bậc thang vào nhà trước khi vào thang máy, cả nhóm đành quyết định đổi nơi ở.

Một trong số nguyên nhân mà các hãng du lịch lại… “ngó lơ” những vị khách này đó là cơ sở hạ tầng du lịch chưa thực sự đáp ứng nhu cầu của NKT. Hệ thống đường sá vẫn còn nhiều chỗ chênh lệch lớn về độ cao, các xe buýt, taxi chưa có thang nâng giúp người sử dụng xe lăn lên, xuống dễ dàng. Vì vậy, NKT đến khách sạn, lên xuống xe buýt đều phải nhờ hướng dẫn viên (HDV) bế, dìu, nhiều địa điểm tham quan vẫn thiếu khu vực nhà vệ sinh được thiết kế dành riêng cho họ… Chính NKT cảm thấy ngại làm phiền, e dè không dám đi.

“Chúng tôi tư vấn được một số điểm để du khách khuyết tật có thể đi tham quan, nhưng nhà hàng, khách sạn thì rất khó khăn. Có những buổi sáng đi khảo sát hơn chục khách sạn mà không tìm được nơi nào phù hợp. Đơn cử như câu chuyện nhà vệ sinh, nhiều nơi nhà vệ sinh rất rộng nhưng cửa ra vào lại quá bé, hoặc lối đi đến nhà vệ sinh hẹp hay vướng bậc thang nên xe lăn khó tiếp cận được” - trưởng nhóm Trịnh Thị Thu Thủy chia sẻ.

Từ cuối năm 2016, chị Trịnh Thị Thu Thủy cùng nhóm bạn triển khai dự án thúc đẩy du lịch tiếp cận cho NKT ở Việt Nam thực hiện bằng tài trợ của Quỹ Abilis (Phần Lan). Trang web http://dulichtiepcan.com đều đặn chia sẻ những thông tin về các điểm tham quan, nhà hàng, mua sắm tại một số thành phố du lịch của Việt Nam, mức độ tiếp cận các công trình này với NKT, đồng thời trang bị những kiến thức, cơ sở pháp lý để NKT chủ động chuẩn bị cho những chuyến đi.

Sau những năm thực hiện dự án, kết luận của chị Thủy qua rất nhiều chuyến khảo sát ở Hà Nội, Ninh Bình, Quảng Bình, Cần Thơ vẫn là cái lắc đầu ngán ngẩm “rất thiếu công trình tiếp cận”! Có lần, cả ngày đi hàng chục nhà hàng, qua hàng chục cơ sở lưu trú, điểm du lịch, tìm đỏ mắt, vẫn không thấy bóng dáng một công trình tiếp cận nào. Có những địa điểm thì có công trình, nhưng chỉ “tiếp cận một phần”, theo tiêu chí đánh giá mà nhóm khảo sát xây dựng dựa trên việc tham khảo kỹ Luật NKT, Quy chuẩn tiêu chuẩn xây dựng các công trình xây dựng…

Nhiều cơ sở cung ứng dịch vụ du lịch hoặc không biết những tiêu chuẩn này, hoặc đã biết nhưng dường như làm cho có. Theo chị Trịnh Thị Thu Thủy, trên thế giới, các công trình công cộng, nhất là công trình phục vụ du lịch đã hướng tới kiến trúc phổ quát để tất cả mọi người đều có thể tham gia, sử dụng được mà không cần phải sửa chữa nhiều. Sự tiếp cận cho mọi người chính là yếu tố quan trọng của du lịch trách nhiệm và du lịch bền vững. Tuy nhiên, tính phổ quát này đang thiếu vắng kể cả trong lĩnh vực du lịch hay kiến trúc, xây dựng tại Việt Nam.

Các hãng lữ hành ngại ngần tổ chức tour

Ngoài khó khăn về cơ sở vật chất, nhân lực du lịch dành cho NKT cũng là việc đáng bàn. Nếu như những tour người bình thường, đoàn 30 - 40 khách chỉ cần 1 - 2 HDV là đủ nhưng đối với tour dành cho NKT thì cần phải đội ngũ HDV khoảng 10 - 15 người. Bởi, đối với đoàn khách phải di chuyển trên xe lăn, phải cần nhiều HDV hỗ trợ. Ngoài việc thuyết minh, giới thiệu lịch trình, giới thiệu danh lam thắng cảnh, HDV phải gồng mình nhấc xe giúp khách vượt qua vật cản, HDV này chịu trách nhiệm chăm sóc những người khiếm khuyết về thân thể, HDV kia lại phải biết giao tiếp với những người khiếm khuyết về thính giác...

Phục vụ người bình thường đã khó, phục vụ NKT còn đòi hỏi yêu cầu cao hơn nhiều. HDV không chỉ hướng dẫn theo một lịch trình có sẵn mà cần nhiều yếu tố như sức khoẻ, sự tận tâm và nhiệt tình. Khi đối tượng khách hàng có những khiếm khuyết về hình thể thì đòi hỏi người HDV phải mất nhiều thời gian và công sức hơn, nhất là thái độ phải luôn luôn nhẹ nhàng và khéo léo trong ứng xử. Với những khách hàng là người khiếm thính, HDV phải biết thêm cả ngôn ngữ hình thể khi giao tiếp và thuyết minh.

Ông Nguyễn Thanh - đại diện một hãng lữ hành thừa nhận: “Có lần, chúng tôi nhận đoàn khách gồm 6 người nhưng có đến 4 HDV và thêm tài xế phục vụ. Oải lắm! Hiện tại chúng tôi ít triển khai các tour chuyên biệt vì sự khó khăn về nhân lực phục vụ và cơ sở vật chất tại các điểm du lịch. Tuy nhiên, nếu có khách hàng là NKT đăng ký, chúng tôi vẫn nhận tour nhưng phải đi kèm điều kiện phục vụ tour cho NKT. Đó là, phải có người nhà đi trợ giúp, một NKT phải thêm suất một người thân đi kèm, trợ giúp. Nếu đoàn NKT đi tour mà không có người thân đi kèm trợ giúp chúng tôi đành phải từ chối vì không thể có đủ HDV đi theo phục vụ”. Do đó, nhiều công ty không hề “mặn mà” với việc phục vụ du khách là NKT. Bên cạnh đó, nhiều chủ cơ sở lưu trú cũng lưỡng lự khi nhận khách là NKT.

HDV phục vụ NKT rất ít, trong khi nhu cầu nhiều khiến chi phí để trả HDV rất cao. Đó là chưa kể, đa phần NKT Việt Nam lại… nghèo nên họ luôn mong muốn được đi tour thấp nhất. Tốn chi phí và tốn công, làm nhiều, lãi ít, hoặc âm vốn nên dễ hiểu nhiều hãng lữ hành… “ngó lơ”. Nếu thi thoảng có tổ chức tour dành cho NKT, chủ yếu các hãng lữ hành đều làm với mục đích vì cộng đồng, phúc lợi xã hội hoặc quảng bá hình ảnh chứ hiếm có đơn vị lữ hành nào mạnh dạn thiết kế tour dành cho NKT với mục đích kinh doanh.

Có lẽ vì vậy, NKT Việt vẫn coi đi du lịch là quá… xa xỉ đối với cuộc sống của họ. Và hàng triệu NKT Việt luôn phải… “đứng bên lề” việc thụ hưởng cuộc sống khám phá cảnh quan, nền văn hóa trong và ngoài nước. Những NKT kiến nghị, các cơ quan quản lý xây dựng cần đẩy mạnh thanh tra, giám sát việc thực hiện các quy định của pháp luật, không thể cứ chờ đợi sự chủ động từ các cơ sở kinh doanh, lưu trú, điểm tham quan, du lịch, để NKT được hưởng quyền lợi chính đáng theo quy định pháp luật.