Du xuân thờ Thánh Mẫu tại Lễ hội Phủ Dầy (Nam Định)

Người Việt từ xưa đã có câu “Tháng Tám giỗ Cha, tháng Ba giỗ Mẹ”, ý muốn nói đến tục giỗ Mẹ vào tháng Ba Âm lịch để tưởng nhớ công đức của Thánh Mẫu Liễu Hạnh. Nhân dịp đầu Xuân Kỷ Hợi 2019, kính mời du khách và quý bạn đọc cùng tìm hiểu về sự tích Phủ Dầy thờ Thánh Mẫu Liễu Hạnh - là 1 trong số các vị thánh ‘Tứ bất tử’ của tín ngưỡng Việt Nam.

Phủ Dầy ở xã Kim Thái, huyện Vụ Bản (tỉnh Nam Định) là một quần thể kiến trúc nổi tiếng liên quan đến Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt. Ở đây, mọi hoạt động văn hóa, tín ngưỡng liên quan đến tục thờ Mẫu diễn ra sôi động quanh năm, mà cao điểm và ấn tượng nhất là dịp Lễ hội Phủ Dầy.

Ở Việt Nam, Nam Định là tỉnh được xem là trung tâm của tín ngưỡng thờ Mẫu với gần 400 điểm thờ cúng Thánh Mẫu, trong đó Phủ Dầy là tâm điểm của hoạt động thực hành tín ngưỡng này.

Lễ hội Phủ Dầy (Nam Định) được tổ chức vào tháng 3 âm lịch hàng năm, nhằm tôn vinh Thánh Mẫu Liễu Hạnh, vị thần chủ trong Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ, Tứ phủ của người Việt. Thánh Mẫu Liễu Hạnh được thờ cúng ở nhiều nơi nhưng lễ hội Phủ Dầy là lớn hơn cả và độc đáo hơn cả.

Lễ hội Phủ Dầy kéo dài nhiều ngày và có nhiều hoạt động độc đáo, trong đó nổi bật nhất là nghệ thuật hát văn và hầu đồng. Theo các nhà nghiên cứu văn hóa thì lễ hội Phủ Dầy là một thành phần quan trọng tạo nên ‘bản đại diễn xướng sử thi Liễu Hạnh’.

Phủ Dầy là tên gọi của quần thể di tích tâm linh của người Việt tại xã Kim Thái, huyện Vụ Bản tỉnh Nam Định. Trong đó, kiến trúc quan trọng nhất là đền thờ bà chúa Liễu Hạnh ngay sát chợ Viềng. Phủ Dầy trước có tên cổ là Kẻ Giầy - xuất phát từ truyền thuyết Bà Chúa Liễu Hạnh vì quá thương nhớ gia đình nên đã để lại một chiếc giày ở trần gian trước khi về thượng giới. Hay có huyền thoại: Vua đi ngang qua vùng này và nghỉ đêm ở quán hàng của bà chúa Liễu Hạnh, sau đó được tặng một đôi giày nên đã lập nơi thờ tự gọi là Phủ Giầy.

Còn khi gọi là Phủ Dầy vì chính nơi này có món bánh dày nổi tiếng, lại có người cho rằng, Kẻ Giầy xuất phát từ nơi có gò đất nổi lên hình bánh dày trước cửa phủ. Cho tới khi Mẫu Liễu Hạnh được suy tôn là mẫu nghi Thiên hạ thì Kẻ Giầy được đổi thành Phủ Dầy.

Trong tổng số 21 công trình kiến trúc của quần thể Phủ Dầy, có 3 công trình liên quan chặt chẽ tới Thánh Mẫu Liễu Hạnh là phủ Tiên Hương (phủ chính), phủ Vân Cát và lăng Chúa Liễu.

Phủ chính Tiên Hương là một công trình đẹp. Trước phủ là một giếng tròn giữa có cột cờ rồi đến một sân rộng nối với hệ thống nghi môn trụ, trên đỉnh đắp chim phượng và lân. Tiếp đến là 3 tòa nhà ngang: nhà bia, nhà trống, nhà chiêng. Một hồ bán nguyệt có lan can thấp bao quanh, có bình phong và 2 cầu vượt đều bằng đá. Điện thờ chính thờ các vị Thánh Mẫu.

Phủ Vân Cát cách phủ chính không xa, phía trước là hồ bán nguyệt, rồi tới ngũ môn uy nghi, trung tâm là nơi thờ Chúa Liễu. Khu vực bên trái là chùa thờ Phật, bên phải là đền thờ Lý Nam Đế. Phủ nằm giữa đền làng và chùa Long Vân cùng chung một sân lớn, tạo thành một quần thể kiến trúc thờ Mẫu - Thần - Phật.

Qua một số tư liệu trên thì Phủ chính Tiên Hương chính là ngôi phủ tại làng An Thái được xây dựng từ giữa thế kỷ 17 và là nơi thờ chính Mẫu Liễu Hạnh, được các triều đình phong kiến công nhận và nhiều triều đã phong thần cho chủ thần của phủ là Thánh Mẫu Liễu Hạnh. Phủ Vân Cát là phủ xây sau và cũng thờ Thánh Mẫu Liễu Hạnh.

Lăng Chúa Liễu ở bên cạnh phủ chính chiếm một khu vực riêng hình chữ nhật. Toàn bộ công trình đều xây bằng đá, chạm trổ đẹp. Giữa lăng là một ngôi mộ hình bát giác, mỗi cạnh chừng 1 mét.

Trước đó, vào năm 1975, Phủ Dầy đã được Bộ Văn hóa Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) cấp bằng xếp hạng Di tích Văn hóa Lịch sử cấp Quốc gia. Đến năm 2012, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch lại có Quyết định công nhận nghi lễ chầu văn - hầu đồng ở tỉnh Nam Định và Hà Nam là Di sản Văn hóa phi vật thể Quốc gia.

Thánh Mẫu Liễu Hạnh được thờ cúng ở nhiều nơi nhưng ở Phủ Dầy là trung tâm và còn lưu giữ nhiều nghi lễ độc đáo. Bởi nói như các nhà nghiên cứu văn hóa thì Lễ hội Phủ Dầy là một thành phần quan trọng tạo nên “bản đại diễn xướng sử thi Liễu Hạnh”. Điều đó cho thấy Phủ Dầy có ý nghĩa rất lớn trong tiềm thức văn hóa và tín ngưỡng thờ Mẫu của người dân Việt.

Trao đổi với PV Hoanhap.vn, ông Đỗ Văn Kỳ - Phó Chủ tịch UBND huyện Vụ Bản (tỉnh Nam Định), Trưởng Ban chỉ đạo Chợ Viềng cho biết, dịp lễ du xuân Kỷ Hợi 2019: Chợ Viềng – Phủ Dầy năm nay, huyện Vụ Bản đã xây dựng kế hoạch và được cấp trên UBND tỉnh Nam Định đồng ý cho thành lập BCĐ gồm 26 thành viên; riêng đối với huyện Vụ Bản thành lập 3 tổ công tác gồm tại: CA Thị trấn Gôi – xã Kim Thái – xã Trung Thành.

Ông Đỗ Văn Kỳ - Phó Chủ tịch UBND huyện Vụ Bản

Trong đó, lực lượng an ninh có sự điều động từ CA huyện Vụ Bản – CA TT Gôi, phối hợp với CA tỉnh Nam Định, huy động khoảng 500 chiến sĩ cảnh sát cơ động, thanh tra giao thông…, tham gia phân luồng giao thông, đảm bảo tình hình trật tự xã hội…

“Đặc biệt, UBND huyện Vụ Bản, BCĐ chợ Viềng đã xây dựng kế hoạch chi tiết về dịp lễ Chợ Viềng – Phủ Dầy Xuân Kỷ Hợi 2019. Thực hiện chỉ đạo các đơn vị, ban ngành liên quan triển khai thật tốt công tác quản lý, điều hành an toàn nghiêm túc và chu đáo, bảo đảm mức giá dịch vụ, trông giữ gửi xe… trong khuân khổ thời gian diễn ra chợ xuân tại địa bàn” – Ông Đỗ Hồng Kỳ nhấn mạnh.

Theo bà Trần Thị Huệ - Thủ nhang Phủ chính tại Phủ Dầy (xã Kim Thái, huyện Vụ Bản, Nam Ðịnh) cho biết, công tác chuẩn bị đón du khách về hành hương về Lễ Thánh Mẫu đã được ban quản lý chú trọng và chuẩn bị chu đáo cho dịp lễ đầu Xuân Kỷ Hợi 2019. Công tác đảm bảo an ninh, phương án chuẩn bị các bình cứu hỏa PCCC được trang thiết bị đầy đủ.

Bà Trần Thị Huệ - Thủ nhang Phủ chính tại Phủ Dầy

Du khách hành hương tâm linh tín ngưỡng lễ Thánh Mẫu năm nay (trong các ngày mồng 6-7 ÂL Kỷ Hợi 2019) rất đông; mọi người thành kính dâng hương để cầu Người ban cho sức khoẻ và tài lộc. Cùng với đó là tham gia các hoạt động chơi chợ Viềng đầu Xuân, mua bán trao đổi nhiều mặt hàng mang bản sắc dân tốc. Chợ Viềng mỗi năm chỉ họp có đúng một phiên, một phiên chợ kéo dài từ nửa đêm mồng 7 đến sáng mồng 8 tết âm lịch hàng năm.

Ngoài ra, lễ hội Phủ Dầy vẫn chú trọng các hoạt động gìn giữ, bảo tồn và phát huy nét đẹp văn hóa tâm linh của tín ngưỡng thờ cúng Thánh Mẫu Liễu Hạnh. Đồng thời, Ban tổ chức phối hợp với chính quyền địa phương, lực lượng an ninh để đảm bảo cho du khách về hành hương thờ Thánh Mẫu. Cùng với công tác chuẩn bị chu đáo cho hoạt động đặc sắc là Chợ Viềng (tại thôn Trung Thành, xã Kim Thái) - trước đây là chợ chơi du xuân (du xuân thị).