Hồ chứa thủy lợi: Tiềm ẩn những nguy cơ mất an toàn

Sự cố vỡ đập đầm Hà Động, Quảng Ninh tháng 10/2014.

Nhiều công trình hồ chứa thấm, biến dạng mái, nứt và hư hỏng

Thống kê từ Tổng Cục Thuỷ lợi (Bộ NN&PTNT), ở nước ta hiện nay, đối với hồ chứa lớn có 93 hồ đập bị thấm ở mức độ mạnh và 82 hồ có đập bị biến dạng mái, 15 hồ có tràn xả lũ bị nứt và 188 hồ có tràn xả lũ bị hư hỏng phần thân hoặc bể tiêu năng, 95 hồ hư hỏng tháp cống và 72 hồ có cống hỏng tháp van, dàn phai. Vì đây là những hồ có dung tích trữ lớn và đập tương đối cao, nếu trong lưu vực có mưa lũ lớn và sự cố sẽ gây nhiều thiệt hại về người và tài sản của nhân dân.

Còn các hồ chứa vừa và nhỏ hiện nay có 507 hồ đập bị thấm và 613 hồ đập biến dạng mái; 697 hồ có tràn xả lũ bị hư hỏng thân hoặc bể tiêu năng; 756 hồ có cống bị hư hỏng.

Từ năm 2009 đến năm 2013, đã có 19 hồ xảy ra sự cố. Nhìn lại các sự cố công trình thủy lợi đã từng xảy ra ở nước ta trong thời gian qua, có thể thấy thiệt hại về kinh tế là rất lớn, không những thế, còn đe dọa tính mạng con người.

Theo các chuyên gia thủy lợi, có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến sự cố công trình thủy lợi, trong đó có BĐKH. Với lượng mưa tập trung với cường xuất lớn, lũ xảy ra bất thường, trái với quy hoạch; trong khi phần lớn hồ chứa được xây dựng trước thập kỷ 80 theo tiêu chuẩn cũ, tràn xả lũ thiếu khả năng thoát lũ, không đầy đủ tài liệu tính toán… sẽ dẫn đến sự cố vỡ.

Bên cạnh đó, vật liệu đưa vào thi công các hạng mục sau thời gian dài khai thác sử dụng các kết cấu bị mục, nứt. Chất lượng công tác khảo sát, thiết kế cũ theo tiêu chuẩn cũ không còn phù hợp với hiện trạng thực tế. Thêm đó là công nghệ thi công trước kia còn hạn chế và việc phân cấp quá sâu cho huyện, xã quản lý hồ đập mà nhiều nơi cán bộ chuyên ngành không đủ năng lực…

Với các nguyên nhân được phân tích như vậy thì nguy cơ dẫn đến sự cố đối với những đập thủy lợi đang được cảnh báo về chất lượng sẽ gặp phải như: Nếu là đập đất thì bị gặp sự cố như lũ tràn qua đỉnh đập, sạt trượt mái thượng lưu- hạ lưu, nứt dọc thân đập; thấm ở nền, thân đập hoặc hai vai. Còn đối với tràn xả lũ thì gặp trường hợp lũ vượt qua đỉnh tràn tham qua nền hoặc thân tràn, bị gãy hoặc trôi, xói tiêu năng... Đối với cống lấy nước thì gặp sự cố nghiêng tháp cống, hỏng khớp nối, gãy cống, đáy cống bị xói, hỏng tiêu năng…

Còn trên 60% số hồ cần sửa chữa, nâng cấp đến năm 2020

Ông Trần Tố Nghị, Phó Cục trưởng Cục quản lý xây dựng công trình (Bộ NN&PTNT) cho biết, thời gian qua, Chính phủ đã phê duyệt Chương trình bảo đảm an toàn hồ chứa nước và nâng cao hiệu quả khai thác các hồ chứa (tại Văn bản số 1749/CP-NN ngày 30/10/2003 và số 1734/TTg-KTN ngày 21/9/2009). Đến nay, cả nước đã sửa chữa được 663 hồ; còn khoảng 1.150 hồ đang bị hư hỏng nặng cần được sửa chữa, nâng cấp trong giai đoạn 2016 – 2020.

Vỡ đập thủy lợi.

Để ứng phó với BĐKH, hạn chế sự cố cho những công trình thủy lợi trước mùa mưa bão, ông Nghị cho rằng cần tập trung vào nhiều giải pháp. Trong đó, ở hạng mục đập đất cần phải đắp và gia cố mái đập, nâng cao đỉnh đập; thu, thoát nước trên đỉnh và mái đập; chống thấm cho thân và nền đập. Bố trí thiết bị quan trắc công trình đầu mối theo tiêu chuẩn, quy chuẩn hiện hành và hoàn thiện các công trình phụ trợ phục vụ vận hành, ứng phó khẩn cấp.

Đối với hạng mục tràn xả lũ là kết cấu đất thì giải pháp gia cố bề mặt tràn bằng bê tông cốt thép, bố trí công trình tiêu năng và gia cố lòng dẫn ở hạ lưu để hạn chế xói lở và bảo vệ đập. Nếu tràn là bê tông cốt thép, giải pháp tràn qua đỉnh đập đất cũng được xem xét áp dụng khi các đập có chiều cao thấp và hạ lưu không tập trung dân cư. Đối với tràn đã được gia cố nhưng bị hư hỏng, giải pháp là phá dỡ những chỗ hư hỏng và thay thế bằng bê tông cốt thép.

Đối với hạng mục cống lấy nước, đa số các hồ chứa đều có cống lấy nước trong thân đập, nên có hai nhóm giải pháp để sửa chữa là đào thân đập và thay thế bằng cống mới và luồn ống thép vào trong cống cũ. Thay thế các cửa van và thiết bị điều khiển.

Nhằm đảm bảo tính bền vững, hiệu quả của công tác sửa chữa, các hồ chứa được hỗ trợ lập quy trình vận hành và bảo trì, các đập lớn được lập kế hoạch ứng phó khẩn cấp, các địa phương cần tổ chức thường xuyên theo dõi, kiểm tra hồ chứa trước, trong và sau mùa mưa, lũ nhằm phát hiện sớm những nguy cơ gây mất an toàn công trình và có biện pháp xử lý kịp thời, tránh để xảy ra sự cố. Các Sở NN& PTNT và Ban Chỉ huy phòng, chống lụt, bão các cấp tổ chức kiểm tra, đánh giá mức độ an toàn của các hồ chứa trên địa bàn. Từ đó: Ưu tiên các hồ chứa hư hỏng, và đề xuất phương án bảo đảm an toàn công trình và vùng hạ du, dừng việc tích nước đối với các hồ chứa có nguy cơ xảy ra sự cố để bảo đảm an toàn… Đồng thời cần phối hợp giữa các Bộ, ngành trong đầu tư xây dựng và quản lý hồ chứa.