Nhắc tới Đường Lâm, người ta nhớ tới chè lam, kẹo dồi, tương nếp, gà Mía, thịt quay đòn.... Tất cả những sản vật ấy đều được làm từ những nguyên liệu sẵn có ở một làng quê truyền thống có lối sống nông nghiệp, cùng với kinh nghiệm được trao truyền từ đời này sang đời khác. Hiện nay, gà Mía, các loại kẹo, bánh gai, tương nếp - một số đặc sản của Đường Lâm đã được công nhận là sản phẩm OCOP. Ngoài ra, để đáp ứng nhu cầu của khách sử dụng tại chỗ và mang về, người dân địa phương đã sáng tạo thêm những món mới như: cá kho tương, cơm sen mùa hạ, bánh sắn. 

Đến nhà cổ Đường Lâm, du khách có thể dễ dàng bắt gặp những chiếc chum đựng tương xếp trước sân nhà. Nhà nào làm ít để dùng trong gia đình thì có 2-3 chiếc, còn với những nhà làm tương để phục vụ khách du lịch, sẽ có gần 30 chiếc chum đặt kín sân vườn. Gia đình ông Hà Hữu Thể ở xóm Sui, thôn Mông Phụ có nghề làm tương nổi tiếng nhiều đời nay. Mỗi năm gia đình ông sản xuất từ 5.000 - 7.000 lít tương cung cấp cho các đại lý và du khách.

Một góc sân vườn của gia đình ông Hà Hữu Thể.

Để có những mẻ tương thơm ngon, vào khoảng tháng Sáu hàng năm, khi nắng hè lên tới đỉnh điểm, người Đường Lâm bắt đầu cho gạo vào xay, giã. Sau đó, họ ngâm, đãi gạo nếp cái hoa vàng và đồ thành xôi, để nguội rồi đem ủ mốc cho có màu vàng như màu hoa cải. Đó mới là mốc tương chuẩn. Bí quyết để làm nên vị tương thơm ngon đặc biệt là dùng nước giếng Giang - giếng đá ong cho dòng nước trong và ngọt hơn các giếng khác trong làng. Sau đó, người ta cho các nguyên liệu vào chum, phơi dưới nắng Hè cho ngấu.

Món tương nếp đặc sản Đường Lâm.

Cũng như tương nếp, nghề làm kẹo lạc, kẹo dồi, chè lam ở Đường Lâm đã có từ lâu. Vốn là đặc sản truyền thống của xứ Đoài, nhưng chè lam Đường Lâm vẫn có hương vị riêng, được chế biến từ những nguyên liệu đơn giản như bột gạo nếp rang, mạch nha, gừng tươi, đường mật, lạc rang... Kẹo lạc Đường Lâm rất giòn mà lại dễ ăn, vị bùi bùi của lạc hòa quyện với vị ngọt vừa phải của mạch nha trộn đường kính tạo nên hương vị tinh tế. Để có món kẹo lạc ngon không chỉ có nguyên liệu tuyển chọn kỹ càng mà còn cần đến bí quyết gia truyền làm sao cho lạc, vừng phải ngọt, giòn, bùi, thơm theo đúng điệu.

Thưởng thức chè lam, kẹo lạc thì không thể thiếu ấm chè và dăm ba câu chuyện vui. Đến với Đường Lâm, du khách có thể ngồi nán lại bên quán nước sân đình hay trong các nếp nhà cổ, vừa thưởng thức quà quê vừa ngắm nhìn bức tranh làng quê giản dị và mộc mạc với những bức tường đá ong bao quanh các ngôi nhà cổ.

Chè lam - thức quà quê không thể bỏ qua khi đến làng cổ Đường Lâm.

Đặc sản kẹo lạc, kẹo dồi được bày bán tại các gian hàng trong làng.

Giống gà Mía là một trong những giống gà nổi tiếng cho thịt thơm ngon. Đây không chỉ là sản vật quý mà còn là món đặc sản tuyệt ngon từng chỉ dành riêng cho vua chúa. Loại gà này được nuôi lớn bằng ngô, thóc, sắn có dáng nhỏ, da đỏ au và khi trọng lượng khoảng 2kg da sẽ chuyển vàng. Gà Mía là món ăn tượng trưng cho sự đủ đầy, sung túc thường được dâng lên tổ tiên khi Tết đến Xuân về hay dịp lễ, hội làng. Thịt gà Mía phải thưởng thức khi thịt hấp đã nguội mới thấm được vị ngọt, thơm, mềm của thịt gà.

Món đặc sản tiến vua nức tiếng xứ Đoài.

Nhưng công phu nhất trong các món ẩm thực ở Đường Lâm phải kể đến món thịt quay đòn. Thịt lợn ba chỉ được tẩm ướp với húng lìu, hạt tiêu, hành khô, mắm, muối... Nguyên liệu làm nên sức hấp dẫn của thịt quay đòn gánh Đường Lâm là lá ổi. Lá ổi non được băm nhỏ, ướp với thịt khoảng một tiếng, trong khi phần lá bánh tẻ lót vào miếng thịt trước khi đem đi quay. Sau khi được tẩm ướp xong xuôi, thịt được cuốn gọn vào một chiếc đòn tre đã lót lá chuối bên trong. Quá trình quay cũng rất công phu, thịt chín bằng hơi than và để quay xong một đòn thường mất tới 6 tiếng.

Món thịt quay đòn được chế biến công phu.

Trong những năm gần đây, để đáp ứng nhu cầu du lịch trải nghiệm của du khách, Đường Lâm đã đưa vào khai thác các tour du lịch trải nghiệm bao gồm làm kẹo các loại (kẹo lạc, kẹo vừng, kẹo dồi), làm bánh gai, chè lam. Hình thức du lịch này đặc biệt hấp dẫn các du khách quốc tế bởi họ rất mong muốn được xem quá trình làm ra các món ăn đặc sản của Việt Nam nói chung và của Đường Lâm nói riêng, từ việc chọn nguyên liệu, các dụng cụ được sử dụng để chế biến, lộ trình thời gian, cách thưởng thức, đồ gói, pha chế. 

Thị xã Sơn Tây hiện đang xây dựng Đề án “Đầu tư tôn tạo, bảo tồn và phát huy giá trị di tích Làng cổ ở Đường Lâm, giai đoạn 2024 - 2030, định hướng đến năm 2035” hướng tới công tác bảo tồn, tôn tạo di sản, gìn giữ giá trị truyền thống, đảm bảo sự phát triển bền vững. Một trong những mục tiêu quan trọng khác là tiến tới lập hồ sơ đề nghị xếp hạng Làng cổ ở Đường Lâm trở thành Di tích cấp quốc gia đặc biệt, hướng tới được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa thế giới. Với định hướng phát triển bài bản, có thể khẳng định du lịch Làng cổ Đường Lâm nói chung và ẩm thực Đường Lâm nói riêng đang có nhiều cơ hội để đến gần hơn với đông đảo du khách trong và ngoài nước.