PGS-TS Nguyễn Trọng Hòa, Viện Nghiên cứu phát triển TP HCM, nhận định gìn giữ và phát huy đặc trưng sông nước là chủ trương từ lâu của TP nhưng do sự quản lý lỏng lẻo của các ban - ngành, địa phương đã khiến đặc trưng này bị mờ nhạt trong quá trình phát triển đô thị. “Chúng ta đã mắc nhiều sai lầm trong phát triển đô thị như: xây dựng, phân lô tràn lan, san lấp, bê tông hóa mặt nước gây ngập lụt… Trong nhiệm kỳ này, lãnh đạo TP HCM rất quyết tâm để chấn chỉnh sai lầm cũng như khôi phục lại giá trị sông nước cho TP”.

Định hướng không gian mở

Theo Sở Quy hoạch - Kiến trúc TP HCM, thời gian qua, một số đoạn của sông Sài Gòn bị ô nhiễm, bờ sông làm cơ sở công nghiệp đóng tàu hay cảng biển… gây ngăn cách cư dân đô thị tiếp xúc với dòng sông. Đồ án quy hoạch chi tiết khu trung tâm hiện hữu 930 ha đã mở không gian đô thị trung tâm về phía sông Sài Gòn, tổ chức không gian công cộng dọc hai bên bờ sông Sài Gòn (cùng với công viên bờ sông Thủ Thiêm, phạm vi rộng 450 m và dài khoảng 8 km). Các khu đất dọc bờ Tây sông Sài Gòn như Tân Cảng, Ba Son, cảng Sài Gòn… tuy giao cho tư nhân thực hiện dự án nhưng theo yêu cầu của TP, công viên công cộng là thành phần ưu tiên thực hiện trước.

Kênh Tàu Hủ - Bến Nghé tồn tại trong sự phát triển của TP HCM

Trong quy hoạch khu đô thị mới Thủ Thiêm, định hướng không gian mở cũng chiếm đa số mục đích sử dụng đất, đặc biệt là công viên rừng ngập nước mang tên Châu thổ phía Nam. Những rừng tràm, rừng đước 150 ha này không chỉ là khu sinh thái bền vững tại Thủ Thiêm mà còn là một phần di sản văn hóa Thủ Thiêm cũng như TP HCM.

Vừa qua, Thủ tướng Chính phủ đã chấp thuận chỉ định chủ đầu tư dự án, UBND TP HCM đã phê duyệt quy hoạch 1/500. Theo đó, đây là công viên cấp trung tâm TP, có chức năng cải thiện môi trường thiên nhiên, tái lập các đặc trưng vùng ngập nước, nuôi dưỡng và bảo tồn các loài động vật hoang dã phù hợp với môi trường sinh thái của khu vực. Đồng thời, công viên cũng có chức năng quản lý nước mưa và ngập lũ như lưu trữ nước, cân bằng chế độ thủy văn nhằm giúp khu trung tâm TP điều tiết và hạn chế nguy cơ ngập lụt. Tổ chức mạng lưới gồm các hồ chứa nước, hành lang quản lý nước mưa đô thị kết hợp với trồng thực vật ngập nước, tạo cơ chế lọc rửa các dòng chảy, cải thiện chất lượng nước cho Thủ Thiêm.

Ngoài ra, khu đô thị mới Thủ Thiêm còn được quy hoạch một hồ trung tâm rộng 14 ha, có chức năng dự trữ nước chống ngập, điều hòa thủy triền và nâng cao chất lượng nước, thải độc hại cho nguồn nước sông chảy từ thượng nguồn về. Hồ này cũng có chức năng tích hợp như một địa điểm vui chơi cho cộng đồng.

TS-KTS Lê Quang Ninh cho rằng môi trường tự nhiên, trong lành là yếu tố bắt buộc phải có trong kiến trúc, cảnh quan đô thị sông nước. Về mặt thiết kế không gian đô thị, rạch Bến Nghé cùng với kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè bảo đảm một tầm nhìn lý tưởng với bề ngang 100-300 m, dài 900-1.000 m, xứng đáng là biểu tượng sông nước của TP HCM.

“Hai con rạch này đã tồn tại vài thế kỷ và có thể nói, đây là một trong những yếu tố khai sinh ra thành phố này. Không chỉ có giá trị về ký ức đô thị mà với sự phát triển kinh tế - đời sống hôm nay, nó vẫn rất quan trọng” - ông Ninh nhận định.

Giữ mặt nước bằng mọi giá

PGS-TS Hồ Long Phi, Đại học Quốc gia TP HCM, cho biết trong giai đoạn 2015-2020, TP sẽ xây dựng 3 hồ điều tiết và dự kiến xây dựng hàng trăm hồ sau đó. Các hồ điều tiết này, ngoài chức năng giữ nước, giảm ngập cho TP còn để điều hòa khí hậu, giúp thời tiết mát mẻ hơn, cảnh quan cũng trong lành hơn. Đặc biệt, các hồ điều tiết cũng giúp thay đổi cách nhìn, cách ứng xử của người dân TP: nước là nguồn tài nguyên quan trọng, không nên tháo đi mọi giá mà cần trữ lại bằng nhiều hình thức khác nhau.

“Quy hoạch 1547 năm 2008 của Thủ tướng Chính phủ về thoát nước và chống ngập úng cho TP yêu cầu khôi phục dung tích trữ và thấm nước không dưới 17% nhưng hiện nay, dung tích này chỉ khoảng 8%. Vì vậy, song song với việc đầu tư các hồ điều tiết, cần kiểm tra và ngăn chặn tình trạng lấp kênh rạch vô tội vạ, đặc biệt là các dự án bất động sản. Các dự án đã lấp thì kiên quyết bắt buộc khôi phục hoặc xây dựng hồ điều tiết thay thế. Phải giữ diện tích mặt nước bằng mọi giá” - ông Phi nhấn mạnh.

Việc khôi phục và phát huy giá trị sông nước của TP HCM còn được thể hiện trong kế hoạch phát triển các tuyến giao thông thủy, du lịch trên kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè…