Người liệt sĩ đầu tiên: “Tao bị đạn rồi, mày lấy súng của tao mà đánh tiếp đi”

Xuân Trường là bí danh liệt sĩ đầu tiên sau ngày thành lập quân đội nhân dân Việt Nam - LS Hoàng Văn Nhủng. Nhủng người dân tộc Tày, quê ở Sóc Hà, Hà Quảng, tham gia hoạt động cách mạng từ những năm 1936 – 1937 ở Châu Hà Quảng; còn tôi tham gia tổ chức Đoàn thanh niên dân chủ hoạt động ở vùng Hồng Việt – Hoà An. Năm 1944, khi thành lập Đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân tôi và anh Nhủng đều được gọi về tham gia. Tôi, anh Thu Sơn và Bế Sắt (Hồng Quân) được phân công làm tiểu đội trưởng đầu tiên. Sau khi đánh thắng liền hai trận, hạ đồn Phay Khắt và đồn Nà Ngần thì toàn đội rút về căn cứ củng cố, học tập và bổ sung thêm người để phát triển thành đại đội. Đêm ngày 4, rạng ngày 5/2/1945 (trước Tết âm lịch), đại đội đi đánh đồn Đồng Mu có khoảng hơn 40 người. Anh Xuân Trường cùng tổ với tôi.

Đồn Đồng Mu (huyện Bảo Lạc) nằm sát biên giới, án ngữ vị trí nhằm kiểm soát toàn bộ tuyến đường Sóc Hà – Đồng Mu (Hà Quảng) và Đồng Mu – Pác Lung sang Ba Bể xuống Bắc Kạn. Đồn này được bọn Pháp xây dựng khá kiên cố trên một quả đồi nhô cao giữa một vùng khá trống trải, có nhiều lô cốt, tường đắp dày có lỗ châu mai, quanh đồn có rào dây thép gai. Giữa đỉnh đồi có lô cốt vững chắc là nơi bọn chỉ huy ở… Đóng giữ đồn này có khoảng bốn chục tên lính khố đỏ do mấy sĩ quan Pháp chỉ huy.

Hôm đó hai ông Nam Long và Đàm Quang Trung cải trang vào trước định đánh lừa địch, nhưng vào tới vọng gác thì lộ vì khi lính gác hỏi, hai ông trả lời bằng giọng nói của người Sóc Hà – Hà Quảng, khác giọng người Đồng Mu – Bảo Lạc nên chúng nghi ngay là người lạ. Địch từ trong đồn được báo động đã chống trả quyết liệt, bắn ra tới tấp. Chính Xuân Trường đã nhanh tay diệt gọn tên đốc và một tên khác. Lúc đó Kim Anh cùng Xuân Trường và Thế Hậu xông thẳng vào trong đồn bắn quyết liệt… Bị quân ta nổ súng tấn công từ nhiều phía, một số địch bị diệt, số còn lại dồn lên lô cốt trên cao giữa đồn để cố thủ, bắn ra dữ dội. Xuân Trường trúng đạn ngã xuống. Anh cố gượng dậy nói với Thế Hậu: “Tao bị đạn rồi, mày lấy súng của tao mà đánh tiếp đi, nhanh lên…”, rồi tắt thở.

Hình ảnh nấm mộ người liệt sĩ Xuân Trường tại nghĩa trang liệt sĩ huyện Bảo Lạc

Trận này, quân ta diệt được 20 tên địch, thu 5 súng trường và có 3 tên địch ra hàng, nhưng phải rút ra, ta chưa hoàn toàn chiếm được đồn. Trước khi rút khỏi Đồng Mu trở về khu căn cứ Trần Hưng Đạo, anh Văn (Võ Nguyên Giáp) và Ban chỉ huy đã cử một số đồng chí ở lại với cơ sở cùng nhân dân địa phương làm lễ an táng cho đồng chí Xuân Trường, người chiến sĩ đầu tiên của Quân đội ta đã hy sinh anh dũng khi tuổi đời còn thanh xuân. Ngày nay, Đồng Mu đã được vinh dự mang tên liệt sĩ đầu tiên của quân đội Việt Nam là xã Xuân Trường.