Từ “vùng tiêu – cà phê khó khăn” đến quyết định đi với hữu cơ
Nam Yang là vùng trồng tiêu, cà phê truyền thống của Gia Lai. Nhiều năm trước, cũng như không ít địa phương khác ở Tây Nguyên, người dân xã Nam Yang lệ thuộc gần như hoàn toàn vào thương lái: giá bán bấp bênh, chất lượng khó kiểm soát, sản phẩm chủ yếu ở dạng thô nên giá trị gia tăng thấp.
Khi hồ tiêu rơi vào giai đoạn “lao dốc” kéo dài, không ít hộ trồng tiêu rơi vào cảnh nợ nần, bỏ vườn. Trong bối cảnh đó, năm 2017, Hợp tác xã Nông nghiệp và Dịch vụ Nam Yang được thành lập với mục tiêu tổ chức lại sản xuất, liên kết nông dân theo mô hình kinh tế tập thể và từng bước chuyển sang con đường nông nghiệp sạch, nông nghiệp hữu cơ.
Ông Nguyễn Tấn Công-Chủ tịch HĐQT HTX Nông nghiệp và Dịch vụ Nam Yang kiểm tra vườn hồ tiêu hữu cơ. (Ảnh: Báo Gia Gia
Hợp tác xã ban đầu quy tụ khoảng một trăm hộ thành viên với diện tích canh tác chủ lực là hồ tiêu và cà phê. Thay vì chạy theo sản lượng, Nam Yang chọn lối đi ngược dòng: giảm dần phụ thuộc vào phân bón hoá học, thuốc bảo vệ thực vật; tăng đầu tư cho cải tạo đất, áp dụng quy trình canh tác hữu cơ, chú trọng khâu sau thu hoạch và chế biến sâu.
Cùng với việc thay đổi cách làm, HTX quyết định phục dựng và phát triển thương hiệu “tiêu Lệ Chí” – cái tên gắn với vùng tiêu nổi tiếng một thời ở xã Nam Yang – trên nền tảng mới: hữu cơ, truy xuất nguồn gốc và tiêu chuẩn chất lượng quốc tế.
Làm nông nghiệp hữu cơ không chỉ là thay phân bón hoá học bằng phân hữu cơ, mà là thay đổi cả cách nghĩ và cách làm của nông dân.
Ở Nam Yang, vùng nguyên liệu hồ tiêu và cà phê được tổ chức lại theo các khu vực được kiểm soát chặt chẽ. Nông dân tham gia HTX phải tuân thủ nghiêm ngặt quy trình canh tác:
- Không sử dụng thuốc diệt cỏ, thuốc bảo vệ thực vật hoá học.
- Hạn chế tối đa phân bón vô cơ, tăng cường bón phân chuồng ủ hoai, phân hữu cơ vi sinh.
- Chăm sóc vườn theo hướng cân bằng sinh thái, ưu tiên phòng bệnh hơn là chữa bệnh.
Với hồ tiêu, sau thu hoạch, sản phẩm được sơ chế, phơi sấy, làm sạch bằng hệ thống máy móc thay vì phơi tràn lan ngoài sân như trước. Tiêu đen, tiêu đỏ, tiêu sọ hữu cơ được tiệt trùng, đóng gói trong môi trường kiểm soát vệ sinh chặt chẽ, đảm bảo các tiêu chí về độ ẩm, độ sạch, an toàn vi sinh.
Với cà phê, HTX chọn hướng đi vào phân khúc cà phê Robusta chất lượng cao. Chỉ những quả chín mới được thu hái, sơ chế bằng các phương pháp phù hợp, phơi trên giàn, kiểm soát kỹ quá trình lên men và rang xay. Điều này vừa nâng chất lượng hạt cà phê, vừa tạo nên hương vị khác biệt cho thương hiệu Đak Yang trên thị trường.
Chọn con đường hữu cơ nghĩa là chấp nhận tốn kém hơn về công chăm sóc, về thời gian, chi phí đầu tư ban đầu. Đổi lại, nông dân có một thứ bền vững hơn: đất đai được “nghỉ ngơi” và tái tạo, vườn cây khoẻ hơn, ít dịch bệnh hơn; sản phẩm đủ điều kiện bước vào các thị trường khó tính chứ không chỉ quanh quẩn ở dạng nguyên liệu thô giá rẻ.
OCOP 5 sao: tấm “hộ chiếu” mới của nông sản Nam Yang
Khi chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” (OCOP) được triển khai, Nam Yang nhanh chóng tham gia với những sản phẩm đã được đầu tư bài bản. Hồ tiêu Lệ Chí và cà phê Đak Yang lần lượt đạt OCOP 3 sao, 4 sao, rồi được công nhận là sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu cấp quốc gia.
Năm nay, bước ngoặt lớn đã đến: cả 5 sản phẩm chủ lực của Hợp tác xã Nông nghiệp và Dịch vụ Nam Yang – cà phê Đak Yang, cà phê Đak Yang Fine Robusta, tiêu đỏ hữu cơ Lệ Chí, tiêu đen hữu cơ Lệ Chí, tiêu sọ hữu cơ Lệ Chí – đều được công nhận OCOP 5 sao quốc gia.
Sản phẩm của HTX Nam Yang (Ảnh: Nam Yang)
Đằng sau tấm chứng nhận 5 sao là một quy trình đánh giá, thẩm định chặt chẽ về chất lượng sản phẩm, câu chuyện bản sắc, mô hình tổ chức sản xuất, khả năng mở rộng thị trường. Với Nam Yang, OCOP 5 sao không chỉ là phần thưởng danh dự, mà còn là tấm “hộ chiếu” để nông sản địa phương tự tin hơn khi bước ra thị trường lớn, từ hệ thống siêu thị trong nước đến các đối tác xuất khẩu.
Trong bối cảnh Gia Lai đang nỗ lực nâng cấp chuỗi giá trị nông sản, câu chuyện một hợp tác xã nông dân ở xã Nam Yang đưa cùng lúc 5 sản phẩm lên chuẩn OCOP 5 sao có ý nghĩa vượt ra ngoài phạm vi một đơn vị kinh tế: đó là minh chứng cho thấy kinh tế tập thể, nếu được tổ chức và đồng hành đúng cách, hoàn toàn có thể trở thành “đầu tàu” đổi mới phương thức sản xuất nông nghiệp.
Dấu ấn người nông dân và vai trò nòng cốt của phụ nữ
Hợp tác xã Nam Yang là mô hình do chính nông dân địa phương lập nên và vận hành. Đứng sau các quyết định chuyển đổi khó khăn, từ bỏ thói quen cũ, chấp nhận “làm kỹ, làm chậm để làm bền”, là tập thể hội đồng quản trị HTX và đội ngũ cán bộ kỹ thuật gắn bó với vườn tiêu, vườn cà phê của từng hộ.
Trong đó, phụ nữ không chỉ hiện diện ở vai trò lao động trực tiếp mà còn giữ những vị trí nòng cốt trong quản lý, điều hành. Phó giám đốc, cán bộ kỹ thuật, phụ trách chất lượng, bán hàng, truyền thông… là những mảng công việc mà phụ nữ trong HTX đảm nhận ngày càng nhiều hơn.
Họ chính là những người tỉ mỉ theo dõi từng lô hàng, từng tiêu chí an toàn thực phẩm, từng hồ sơ, chứng từ cho các chương trình chứng nhận và đánh giá. Ở một góc nhìn nào đó, “bàn tay mềm” của phụ nữ đã góp phần không nhỏ vào việc bảo đảm độ ổn định, đồng đều – yếu tố sống còn của sản phẩm hữu cơ khi bước vào phân khúc trung và cao cấp.
Không chỉ tạo thêm việc làm và thu nhập ổn định cho các lao động nữ tại địa phương, mô hình HTX còn giúp phụ nữ có cơ hội tham gia sâu hơn vào quá trình ra quyết định kinh tế của gia đình và cộng đồng. Từ chỗ chỉ “đứng sau bếp”, họ trở thành những người đồng hành, cùng bàn bạc với chồng, với anh em về chuyện tái canh cây, thay đổi giống, đầu tư thiết bị, ký kết hợp đồng với doanh nghiệp.
Từ câu chuyện của Hợp tác xã Nông nghiệp và Dịch vụ Nam Yang có thể thấy, kinh tế tập thể không phải là mô hình cũ kỹ của thời bao cấp, mà hoàn toàn có thể trở thành “doanh nghiệp tập thể” với cách quản trị hiện đại, gắn với các chuẩn mực quốc tế về chất lượng và phát triển bền vững.
Nam Yang đã chứng minh rằng:
- Nông dân không chỉ bán sức lao động, mà có thể là chủ thể của chuỗi giá trị nếu biết liên kết lại với nhau.
- Hợp tác xã, nếu tổ chức tốt, có thể trở thành “bệ đỡ” để nông dân tiếp cận khoa học kỹ thuật mới, tiêu chuẩn hữu cơ, kênh phân phối hiện đại.
- Phụ nữ, khi được tạo điều kiện tham gia quản lý HTX, mang lại một “lực kéo mềm” quan trọng cho tính bền vững của mô hình.
Trong bức tranh phát triển nông nghiệp xanh, nông nghiệp hữu cơ, nông nghiệp tuần hoàn mà Gia Lai và nhiều địa phương Tây Nguyên đang hướng tới, những HTX như Nam Yang chính là câu trả lời sinh động nhất: muốn đi xa, không thể đi một mình; và muốn đi bền, phải biết cách tổ chức lại từ chính cánh đồng, vườn rẫy của mình.
Từ một vùng đất từng chịu nhiều biến động về giá nông sản, Nam Yang hôm nay đã có một vị thế mới trên bản đồ nông nghiệp Gia Lai – với những hạt tiêu hữu cơ Lệ Chí, những ly cà phê Đak Yang mang đậm dấu ấn của người nông dân địa phương, được đóng gói trong mô hình kinh tế tập thể mang tên Hợp tác xã.
Nếu được nhân rộng và tiếp tục được hỗ trợ đúng mức, đây sẽ không chỉ là câu chuyện thành công của một HTX, mà còn là gợi mở quan trọng cho con đường nâng cao giá trị nông sản và thu nhập của nông dân trên vùng đất Tây Nguyên.
Ý kiến độc giả
Tiêu điểm
