Xã Quảng Phú Cầu (huyện Ứng Hòa, thành phố Hà Nội) có nghề làm hương ngót trăm năm nay, là nơi lưu giữ tinh hoa truyền thống. Từ những que tăm hương nhỏ bé, người thợ khéo léo thổi hồn vào từng sản phẩm, mang theo hương thơm thanh khiết và dấu ấn của đất trời. Thời gian gần đây, làng nghề tăm hương Quảng Phú Cầu còn trở thành điểm đến thu hút du khách trong và ngoài nước tham quan, tìm hiểu nét văn hóa lâu đời ở Thủ đô. Với tuổi đời lịch sử truyền thống suốt hơn một thế kỷ, làng nghề làm tăm hương Quảng Phú Cầu hiện vẫn tồn tại và trở thành một trong những nét đẹp đặc biệt khắc họa rõ nét văn hóa của làng quê đồng bằng Bắc Bộ.
Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu này sử dụng cách tiếp cận đa dạng, kết hợp giữa văn hóa và giáo dục học, kết hợp giữa nghiên cứu lý thuyết và khảo sát thực tiễn để đảm bảo tính toàn diện và khách quan. Việc kết hợp này giúp làm sáng tỏ cả nền tảng lý thuyết lẫn ứng dụng thực tiễn trong giới thiệu, quảng bá và rút ra những định hướng bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của làng nghề tăm hương Quảng Phú Cầu.

Những sắc màu lung linh huyền ảo tại làng nghề tăm hương truyền thống ngoại thành Hà Nội.

Nghiên cứu sử dụng phương pháp lý thuyết và thực tiễn, bao gồm phân tích, tổng hợp, so sánh tài liệu và quan sát thực nghiệm. Các phương pháp điều tra, đàm thoại và quan sát thực tế cũng được sử dụng để đánh giá đúng thực trạng, hướng phát triển và ứng dụng kết quả nghiên cứu trong lưu giữ, bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam nói chung và ở làng nghề tăm hương Quảng Phú Cầu nói riêng.

Kết quả nghiên cứu phản ánh đúng những nét đặc sắc của làng nghề tăm hương, khẳng định việc bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của làng nghề tăm hương Quảng Phú Cầu có vai trò, vị trí đặc biệt quan trọng, nhất là trong xu thế mở cửa hội nhập toàn cầu hóa như hiện nay, góp phần nâng cao nhận thức, trách nhiệm của cộng đồng, quảng bá hình ảnh của quê hương đất nước, những giá trị truyền thống tốt đẹp của văn hóa Việt Nam đến bạn bè trên thế giới. Đặc biệt, góp phần giáo dục thế hệ trẻ biết trân trọng những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam.

Khái niệm văn hóa truyền thống

Hiện nay phù hợp với xu thế chung của thời đại, chúng ta đang tích cực xây dựng nền văn hoá vừa mang những giá trị truyền thống vừa mang nét hiện đại. Văn hóa truyền thống ở đây chính là: Những nét đặc trưng của một nền văn hoá, được công nhận và truyền lại qua nhiều thế hệ cho phép ta phân biệt một cộng đồng này với một cộng đồng khác, một dân tộc này với một dân tộc khác, một nền nghệ thuật này với một nền nghệ thuật khác...Tuy nhiên, văn hóa truyền thống cũng không phải là những yếu tố bất di bất dịch, mà ngược lại nó luôn luôn biến động cùng với những thay đổi của xã hội và con người.

Như vậy, văn hóa truyền thống không phải là di tích của quá khứ, hay là một hình thức biểu hiện nào đó chỉ đơn thuần do ý chí nghĩ ra, mà nó phải là cái đã được chúng ta sàng lọc, đúc kết và “chọn lựa” giữa những cái có liên quan tới cuộc sống và đã được thời gian thử thách. Những đặc trưng văn hoá truyền thống trở thành cơ sở cho việc phân biệt các nền văn hoá, là tấm gương phản chiếu vốn văn hoá truyền thống của dân tộc từ đó đưa đến nhận thức rõ về quá trình tồn tại lâu bền của các đặc trưng đó ra sao và vai trò của nó trước xu thế xã hội mới như thế nào.

Một số nét chính về làng nghề tăm hương Quảng Phú Cầu

Cách trung tâm Hà Nội khoảng 40km, Quảng Phú Cầu có diện tích 8,91 km2, gồm 6 thôn là Xà Cầu, Quảng Nguyên, Phú Lương Thượng, Phú Lương Hạ, Cầu Bầu, Đạo Tú; Nằm ở phía đông bắc huyện Ứng Hòa, phía đông giáp xã Phú Túc (huyện Phú Xuyên); phía tây và bắc giáp xã Hồng Dương (huyện Thanh Oai); phía tây nam giáp xã Trường Thịnh và Liên Bạt. Nằm ở vị trí tiền đồn của huyện về phía bắc, lại có 2 trục giao thông huyết mạch chạy qua là quốc lộ 21B từ Hà Đông qua Vân Đình đi Hòa Bình và Hà Nam và đường 429A từ Quán Tròn qua Phú Xuyên nối liền với Quốc lộ 1. Ngoài ra, còn có sông Nhuệ ở phía bắc xã chảy vào sông Đáy ở Vân Đình và kênh Bắc Quảng Hoa nối sông Nhuệ và sông Đáy theo hướng đông tây. Vì vậy, Quảng Phú Cầu có điều kiện giao thông thuận lợi để giao lưu kinh tế và văn hóa.  Hiện nay, hợp tác xã hương Quảng Phú Cầu có hơn 3.000 hộ tham gia sản xuất, với nhiều sản phẩm OCOP đạt 3 sao (hương nén, hương nụ, hương vòng) và 4 sao (nụ quế từ bi hương, nụ trám từ bi hương, nụ trầm từ bi hương, hương vòng). Không chỉ là một làng nghề truyền thống, Quảng Phú Cầu còn thu hút nhiều du khách đến tham quan, tìm hiểu nét văn hóa lâu đời ở Thủ đô

Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội đã quyết định công nhận “Điểm du lịch làng nghề tăm hương Quảng Phú Cầu”, xã Quảng Phú Cầu, huyện Ứng Hòa, thành phố Hà Nội. Đây là một bước tiến quan trọng, khẳng định tiềm năng và giá trị du lịch của làng nghề, tạo động lực thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương...Điểm du lịch Làng nghề tăm hương Quảng Phú Cầu có tài nguyên du lịch văn hóa phong phú, có 6 thôn được Ủy ban Nhân dân tỉnh Hà Tây (cũ) công nhận là làng nghề truyền thống gồm: Làng nghề chẻ tăm hương truyền thống thôn Phú Lương Thượng và làng nghề chẻ tăm hương truyền thống thôn Phú Lương Hạ; Làng nghề sản xuất hương đen truyền thống thôn Xà Cầu; Làng nghề chẻ tăm hương truyền thống thôn Đạo Tú; Làng nghề chẻ tăm hương truyền thống thôn Cầu Bầu và làng nghề chẻ tăm hương truyền thống thôn Quảng Nguyên.

Với nghề làm tăm hương truyền thống, hàng nghìn lao động địa phương đã có công ăn việc làm.

Điểm du lịch làng nghề tăm hương Quảng Phú Cầu là vùng đất giàu truyền thống lịch sử, văn hóa, có 22 công trình di tích, trong đó 8 di tích đã xếp hạng (4 di tích xếp hạng cấp quốc gia, 4 di tích xếp hạng cấp thành phố). Ngoài ra đến với làng nghề, du khách cũng có thể thăm các di tích lịch sử, văn hóa cấp quốc gia như: Di tích lịch sử - văn hóa Đình Phú Lương; Chùa Bầu Bỏi; Di tích lịch sử, kiến trúc - nghệ thuật cấp Quốc gia Đình Quảng Nguyên; chùa Quảng Nguyên…Từ lâu, đây đã là một điểm đến du lịch được thành phố quy hoạch, phát triển và đẩy mạnh hợp tác để nhiều người ngoài Hà Nội, bao gồm cả khách quốc tế biết đến, ghé thăm, trải nghiệm. 
Nét đẹp truyền thống đặc sắc của tăm hương Quảng Phú Cầu

Nói đến hương Quảng Phú Cầu là nói đến nét đẹp văn hóa truyền thống hàng trăm năm tuổi, hương của làng nghề Quảng Phú Cầu không lẫn vào đâu - có màu sắc và mùi hương đặc trưng, thơm nhưng không quá nồng, ít khói, cháy rất lâu, bền màu, đẹp mắt, đặc biệt là an toàn với sức khỏe, bởi người làm nghề có bí quyết riêng trong việc pha chế các nguyên liệu thảo mộc như: Quế, sả, trầm…Tăm hương nơi đây chủ yếu mang màu vàng, đỏ nên rất đẹp và nổi bật, sản phẩm chính của làng nghề chủ yếu là chân hương hay tăm hương, sau này để phục vụ nhu cầu thị trường, bà con mới làm thêm các sản phẩm khác như hương thành phẩm, tăm tre, que xiên, chổi tre…

Với một sản phẩm truyền thống mang cả yếu tố tâm linh, người làm tăm hương ở Quảng Phú Cầu luôn tỉ mỉ, kì công từ khâu chọn tre, nứa, vầu để vót thành những thanh nhỏ dài, sau đó đem nhuộm màu và phơi khô. Tiếp theo đó là công đoạn trộn keo là khó nhất, mỗi gia đình ở xã Quảng Phú Cầu đều nắm giữ những bí quyết trộn keo riêng, mặc dù giờ đây đã có máy móc hỗ trợ, thì người thợ làm hương vẫn phải chỉn chu, tỉ mỉ và cần phải có đôi bàn tay khéo léo, trộn keo trong thời tiết hanh khô trong mùa Đông luôn là thử thách lớn nhất đối với những người thợ làm hương, trộn sao cho keo mịn và có độ ẩm vừa phải thì keo mới có thể bám chặt vào chân hương. Nếu pha trộn không theo một tỉ lệ nhất định thì nén hương sẽ không thơm và không mịn thì nén hương rất dễ bị tắt nửa chừng khi đốt. Trước đây, việc sản xuất hoàn toàn bằng thủ công. Nay để đáp ứng nhu cầu thị trường và giúp nâng cao chất lượng sản phẩm, người dân đã áp dụng máy móc vào sản xuất, nhờ đó công việc cũng đỡ vất vả hơn, sản phẩm ra ít bị lỗi hơn, đẹp hơn và cũng nâng cao được năng suất lao động hơn trước đây.

Sức hút từ giá trị văn hóa truyền thống và cách làm sáng tạo

Nếu nén hương được coi là cầu nối giữa cuộc sống hiện tại và thế giới tâm linh trong văn hóa Việt, thì Quảng Phú Cầu là một làng nghề đang giữ gìn nét đẹp văn hóa đó. Những năm gần đây, khi người dân Quảng Phú Cầu biết phát huy thế mạnh của làng nghề để phát triển du lịch, đáp ứng nhu cầu tham quan, chụp ảnh của du khách đã góp phần tạo thêm sức hút lớn, đem lại sức sống mới cho làng nghề. Sản phẩm tăm hương làng nghề truyền thống Quảng Phú Cầu không chỉ cung ứng cho thị trường trong nước mà còn xuất khẩu qua nhiều nước như Trung Quốc, Ấn Độ, Malaysia, Vương quốc Anh. Đặc biệt, làng nghề tăm hương Quảng Phú Cầu gần đây đã trở thành điểm đến của du khách trong và ngoài nước để tham quan và trải nghiệm làng nghề.

Nhận thấy nhu cầu tham quan, khám phá cảnh đẹp làng hương, người dân Quảng Phú Cầu đã tạo ra những không gian để khách du lịch thỏa sức chụp ảnh. Họ sắp xếp những bó chân hương là hình bản đồ Việt Nam, hình cờ đỏ sao vàng, hình những bông hoa, cây hoa… Ngay hình bản đồ Việt Nam cũng có nhiều sáng tạo, với nhiều hình thức, cách bố cục mầu sắc khác nhau. Thông thường, người ta hay tạo hình bằng cách để rỗng ở giữa, các bó hương tạo thành viền, nền chung quanh để khách đứng giữa “rừng hương” chụp ảnh. Sự sáng tạo này cùng việc đẩy mạnh quảng bá, truyền thông qua các kênh mạng xã hội, làng nghề tăm hương truyền thống Quảng Phú Cầu đã và đang trở thành điểm đến mới lạ thu hút du khách trong nước cũng như quốc tế.

      
 Khách du lịch thăm quan chụp ảnh lưu niệm tại điểm du lịch tăm hương thôn Cầu Bầu xã Quảng Phú Cầu

Đặc biệt, khi đến làng hương, sẽ là thiếu sót nếu không tìm hiểu câu chuyện làm hương của người dân. Phần lớn các hộ gia đình vẫn sử dụng các nguyên liệu truyền thống có trong tự nhiên như: Trầm, tùng, trắc, bạch chỉ, hoa hồi, quế chi, nhựa cây trám, củ, rễ cây hương bài, than xoan... Tùy thuộc vào mỗi loại hương mà người dân pha trộn với tỷ lệ thích hợp. Đi dạo bất cứ không gian nào trong làng, mùi hương dịu nhẹ thoảng trong gió làm khách du lịch cảm thấy dễ chịu. Có thể khẳng định, việc vừa tạo ra sản phẩm phục vụ thị trường trong nước lẫn quốc tế, kết hợp với phát triển du lịch làng nghề, du lịch trải nghiệm tại xã Quảng Phú Cầu đã mang lại lợi ích kép về kinh tế, tạo việc làm và nâng cao thu nhập cho người dân địa phương đồng thời vẫn gìn giữ và bảo tồn những giá trị văn hóa truyền thống.

Một số định hướng bảo tồn và phát huy giá trị truyền thống của làng nghề tăm hương Quảng Phú Cầu

Trước những tác động của kinh tế thị trường, xu thế toàn cầu hóa hiện nay, cần có những định hướng chiến lược, lâu dài nhằm lưu giữ, bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của làng nghề tăm hương Quảng Phú Cầu trong thời gian tới:
Trước tiên, phải nâng cao nhận thức, trách nhiệm của cộng đồng về những giá trị tốt đẹp của văn hóa truyền thống trước những vận động, biến đổi của xu thế thời đại, đồng thời, phát huy vai trò của cấp ủy, chính quyền, các tổ chức đoàn thể, các cơ quan quản lý văn hoá các cấp với vai trò định hướng, tạo dựng nguồn lực trong việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống làng nghề tăm hương Quảng Phú Cầu.

Hai là, coi trọng và làm tốt công tác bảo tồn di sản văn hoá của làng nghề tăm hương Quảng Phú Cầu thông qua việc thống kê, lập hồ sơ di sản văn hóa; khuyến khích tạo điều kiện cho tổ chức, cá nhân nghiên cứu sâu, bảo quản, truyền dạy và giới thiệu những giá trị văn hóa làng nghề tăm hương Quảng Phú Cầu; áp dụng các biện pháp cần thiết của chính quyền các cấp để bảo vệ các giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc, ngăn chặn nguy cơ làm mai một, sai lệch hoặc thất truyền.
Ba là, gắn kết chặt chẽ du lịch với dịch vụ trong sự phát triển hài hoà, bền vững của các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, chú trọng đổi mới tổ chức, nội dung và cơ chế quản lý; tăng cường phân cấp quản lý văn hóa, xã hội; rà soát, bổ sung các văn bản quy định về cơ chế, chính sách văn hóa, các quy chế quản lý hoạt động văn hóa phù hợp với yêu cầu mới trên địa bàn thành phố.

Bốn là, tuyên truyền, quảng bá các giá trị văn hoá truyền thống cũng như các điểm du lịch gắn liền với các giá trị văn hoá truyền thống của làng nghề tăm hương Quảng Phú Cầu; tuyên truyền, vận động, hướng dẫn cho nhân dân trong làng nghề bảo tồn, biết tự hào và trân trọng những giá trị tinh thần, đạo đức, phong tục tốt đẹp của mình, phát huy các giá trị văn hóa tích cực truyền thống trong xây dựng cuộc sống mới.

Năm là, nâng cao năng lực cho cộng đồng, đào tạo kỹ năng đón tiếp và phục vụ khách du lịch. Tăng cường đào tạo, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực; đặc biệt là chú trọng việc truyền dạy nâng cao nhận thức cho thế hệ trẻ kế thừa bảo tồn, gìn giữ, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của làng nghề tăm hương Quảng Phú Cầu.

Sáu là, nghiên cứu xây dựng cơ chế chính sách nhằm huy động và phát huy nội lực; tếp tục đẩy nhanh đầu tư xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng kinh tế, văn hóa - xã hội một cách đồng bộ, tiến hành xã hội hóa hoạt động bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống làng nghề tăm hương Quảng Phú Cầu nhằm vận động và thu hút mọi lực lượng xã hội trong nước và ngoài nước, các thành phần kinh tế tham gia các hoạt động sáng tạo, cung cấp và phổ biến các giá trị văn hóa tốt đẹp của làng nghề, tạo điều kiện cho văn hóa phát triển mạnh mẽ, rộng khắp, phong phú và nâng cao dần mức hưởng thụ văn hóa của nhân dân.

Làng nghề tăm hương Quảng Phú Cầu tiêu biểu cho đặc trưng văn hoá truyền thống Việt Nam đã được thể hiện khá rõ nét và đa dạng trong dòng chảy văn hoá Việt Nam tự ngàn đời. Nhìn lại quá trình phát triển của làng nghề tăm hương truyền thống Quảng Phú Cầu chúng ta không thể phủ nhận đi các đặc trưng văn hoá truyền thống chính là cơ sở, nền tảng vững chắc để cấu thành lên một xã hội bền vững và phát triển. Đặc biệt trong xu thế toàn cầu hóa, kinh tế thị trường hiện nay, các giá trị văn hoá mới được hình thành nhưng không vì thế mà truyền thống bị mai một, sức sống trường tồn của văn hoá truyền thống là những đặc trưng, những nét cố hữu đã được thừa nhận và có giá trị cao. Hướng tới xây dựng một nền văn hoá vừa dân tộc vừa hiện đại làm nổi bật bản sắc dân tộc đang trở thành mục tiêu hàng đầu của Đảng, Nhà nước ta. 

Như vậy, làm thế nào để phát huy hơn nữa những giá trị truyền thống tốt đẹp của làng nghề tăm hương Quảng Phú Cầu là nhiệm vụ được đặt ra cho các cấp chính quyền, các nhà quản lý văn hoá. Phấn đấu phát triển làng nghề tăm hương Quảng Phú Cầu nói riêng cũng như nền văn hóa dân tộc nói chung vừa mang những nét đặc trưng văn hoá truyền thống vừa đổi mới, tiến bộ sao cho phù hợp với yêu cầu khi đất nước bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình.