Tuy nhiên, quá trình triển khai trong thực tế vẫn không ít hạn chế cần được cải thiện để bảo đảm cho các chủ thể tham gia trong chuỗi giá trị chia sẻ quyền lợi, trách nhiệm và đầu tư có hiệu quả, từ đó giúp nông sản nâng cao chất lượng, đáp ứng yêu cầu các thị trường và xuất khẩu ổn định, bền vững.

Chưa tới 10% nông sản được chế biến đạt chất lượng quốc tế

Dù đứng đầu thế giới về quy mô xuất khẩu nông sản, song mức độ tham gia của Việt Nam vào chuỗi cung ứng hàng nông sản toàn cầu còn chưa cao do 80% nông sản xuất khẩu dưới dạng thô, hàm lượng chế biến thấp.

Từ năm 2018, Chính phủ đã có Nghị định số 98/2018/NĐ-CP về chính sách khuyến khích phát triển hợp tác, liên kết trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp. Tuy nhiên, do trình độ phát triển và mức độ đầu tư cho công nghiệp chế biến còn thấp nên tỉ lệ sản phẩm nông sản chế biến đạt chất lượng quốc tế mới chỉ đạt khoảng trên dưới 10% và số doanh nghiệp chế biến nông sản đăng kí chất lượng sản phẩm hiện mới dừng ở tỉ lệ khoảng 15%.

Phải có mã số vùng trồng, trái cây mới được xuất khẩu chính ngạch. Ảnh Trọng Triết

Để tham gia chuỗi cung ứng hàng nông sản an toàn và bền vững, Nhà nước cần tạo điều kiện cho doanh nghiệp qua việc tiếp tục cải thiện môi trường kinh doanh. Đặc biệt, cần có các quy chuẩn, tiêu chuẩn chất lượng, nâng cao hiệu lực hợp đồng và hoàn thiện khung pháp lí và các chính sách hỗ trợ trực tiếp của Nhà nước tạo điều kiện cho liên kết phát triển.

Cùng với sự hỗ trợ của Nhà nước, sự quyết tâm của các địa phương, cộng đồng doanh nghiệp cũng cần phải tự vận động đi lên bằng cách đầu tư thích đáng cho công nghệ, liên kết nâng cao chất lượng sản phẩm và năng lực cạnh tranh. Đồng thời, với vai trò là trung tâm chuỗi, các doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu cũng cần có sự kết nối chặt chẽ với các thành viên khác trong chuỗi.

Từ góc độ doanh nghiệp, TS. Từ Minh Thiện, Tổng Giám đốc Công ty CP Phát triển Dịch vụ Thái Bình Dương cho rằng, hiện nay việc đầu tư cho sản xuất nông sản chưa có nhiều và chưa dám đầu tư mạnh vì sản xuất nông sản khá bấp bênh. Do đó, cần phải tính được tổng cầu của tất cả thị trường rồi mới ra được kế hoạch sản xuất.

Theo đó, ông Thiện đã chỉ ra 5 nhu cầu của thị trường là giá cả phải cạnh tranh; khả năng cung cấp thường xuyên; khả năng cung cấp số lượng lớn; chất lượng tốt và an toàn vệ sinh thực phẩm. Để đáp ứng được đồng thời 5 tiêu chí này, việc liên kết trong sản xuất, cung ứng sản phẩm nông nghiệp là yêu cầu tất yếu.

Tuy nhiên, theo ông Thiện, hiện việc đầu tư cho sản xuất nông nghiệp chưa nhiều và doanh nghiệp chưa dám đầu tư mạnh vì đầu ra còn khá bấp bênh. Do đó, cần phải tính được tổng cầu của các thị trường để chủ động được kế hoạch sản xuất. Ngoài ra, dù có nhiều chính sách hỗ trợ nhưng việc tiếp cận chính sách lại không dễ dàng, đặc biệt là với người nông dân; chất lượng nguồn nhân lực, ứng dụng công nghệ cao cũng còn hạn chế…

Đáng chú ý, nông nghiệp là một mạng lưới nhiều điểm cung ứng, nhiều điểm tiêu thụ. Tuy nhiên, thực trạng đầu tư hạ tầng cứng hiện đang thiếu tính toán, nơi thừa nơi thiếu. Về hạ tầng mềm, hệ thống công nghệ thông tin đang rất thiếu, chưa có ứng dụng phù hợp để hỗ trợ liên kết nông sản…

Cần tăng cường vai trò “đỡ đầu” của Nhà nước

Trước thực trạng kể trên, ông Ngô Xuân Chinh, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu chuyển giao tiến bộ kĩ thuật nông nghiệp, Viện Khoa học kĩ thuật nông nghiệp miền Nam cho rằng, cần phát triển nền nông nghiệp theo hướng hàng hóa tập trung, hiện đại, bền vững; nâng cao giá trị gia tăng, sản xuất hàng hóa quy mô lớn trên cơ sở phát huy các lợi thế của từng địa phương... Cùng với đó, đưa sản phẩm nông nghiệp tham gia chuỗi giá trị trong nước và hội nhập quốc tế nhằm mục tiêu hỗ trợ nông dân, hợp tác xã và doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh ngành hàng rau, hoa, quả tiếp cận tiến bộ kỹ thuật mới, thúc đẩy sản xuất bền vững và tạo ra giá trị sản xuất cao.

Để làm được điều này, Nhà nước có vai trò rất quan trọng. Những địa phương nào Nhà nước quan tâm phát triển chuỗi, địa phương đó phát triển khác hẳn.

Bên cạnh đó, để khuyến khích hợp tác liên kết gắn với phát triển nông thôn theo quy hoạch phát triển, trong quá trình thực hiện cần phải đảm bảo liên kết ổn định, lâu dài, bền vững; gắn với định hướng quản lý chất lượng, an toàn.

Theo đó, ngoài các nội dung tự thỏa thuận giữa các bên tham gia liên kết, dự án liên kết phải có ít nhất 1 trong 3 nội dung, như: thiết kế, cải tạo đồng ruộng, đầu tư xây dựng, mở rộng quy mô diện tích vùng sản xuất nông nghiệp hàng hóa tập trung; đầu tư xây dựng và phát triển kết cấu hạ tầng phục vụ sản xuất, thu hoạch, chế biến, bảo quản và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp; góp vốn, tài sản, giá trị quyền sử dụng đất, công nghệ hay quy trình sản xuất.

Các bên tham gia liên kết được hỗ trợ phải đáp ứng đồng thời các điều kiện: phù hợp với quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội của địa phương; giấy chứng nhận hoặc cam kết bảo đảm các quy định của pháp luật về tiêu chuẩn chất lượng sản phẩm, an toàn thực phẩm, an toàn dịch bệnh và bảo vệ môi trường; liên kết phải đảm bảo ổn định, theo đó với những sản phẩm nông nghiệp có chu kỳ nuôi, trồng, khai thác dưới 1 năm, thời gian liên kết tối thiểu là 3 năm.

Ngoài ra, cần có quy định để tạo cơ sở pháp lý cũng như khuyến khích việc thu hút các nguồn lực tài chính hỗ trợ cho hợp tác, liên kết. Theo đó, ngoài nguồn vốn hỗ trợ từ ngân sách trung ương, các địa phương cần chủ động cân đối bổ sung ngân sách địa phương, lồng ghép các chương trình, dự án để thực hiện chính sách khuyến khích phát triển hợp tác, liên kết trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp. Đồng thời, Nhà nước khuyến khích các nguồn vốn hỗ trợ hợp pháp khác để thúc đẩy liên kết gắn sản xuất với tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp./.