Trong những năm gần đây, tình hình tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản nhất là trong lĩnh vực ngân hàng có xu hướng gia tăng về tính chất, mức độ, sự xảo quyệt trong các hành vi phạm tội. Các Tòa án đã đưa ra xét xử nhiều vụ án lừa đảo chiếm đoạt tài sản nhằm răn đe và ngăn ngừa chung, mặc dù Bộ luật Hình sự (BLHS) và các văn bản hướng dẫn thi hành về tội danh này nhưng mỗi vụ án lại có sự phức tạp khác nhau đòi hỏi phải đánh giá toàn diện, khách quan vụ án, làm sao để xử đúng người, đúng tội và đảm bảo được quyền lợi cho người bị hại. Ngân hàng không thể đứng ngoài cuộc trong trách nhiệm bồi thường cho khách hàng.
Hàng loạt vụ nhân viên ngân hàng “rút ruột”
Mới đây, ngày 8.8, Phòng Cảnh sát ĐTTP về kinh tế, tham nhũng và buôn lậu (PC03) - Công an TP.HCM cho biết đang điều tra, xác minh đơn tố giác của ông Th. (30 tuổi, ngụ Q.Tân Phú, TP.HCM) tố cáo Trần Duy Hoàng (32 tuổi, ngụ P.21, Q.Bình Thạnh), nguyên là nhân viên một ngân hàng thương mại cổ phần - Chi nhánh Bến Thành - Phòng giao dịch (PGD) Trung Sơn vì có hành vi gian dối để chiếm đoạt 940 triệu đồng thông qua việc hướng dẫn làm hồ sơ vay tiền.
Theo nội dung đơn tố cáo, năm 2019, do có nhu cầu vay tiền nên ông Th. đến ngân hàng này ở PGD Trung Sơn để tìm hiểu về việc vay vốn và được Trần Duy Hoàng là nhân viên tại đây hướng dẫn làm thủ tục vay vốn.
Cơ quan điều tra (Bộ Công an) cũng vừa hoàn tất kết luận điều tra, chuyển VKSND Tối cao đề nghị truy tố Huỳnh Tấn Luật (48 tuổi, nguyên Trưởng phòng giao dịch Trần Hưng Đạo, Vietinbank chi nhánh 1) về tội Lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản. Đây là kết quả điều tra lại vụ án sau khi bị Tòa phúc thẩm trả hồ sơ.
Theo kết luận, qua quen biết, một khách hàng được giới thiệu đến Vietinbank nơi Luật làm Trưởng phòng giao dịch để gửi hàng trăm tỷ đồng. Do số tiền gửi lớn, từ tháng 10/2011, Vietinbank chi nhánh 1 đồng ý Luật giao dịch tại nhà khách hàng VIP này. Tin tưởng Luật nên khách hàng thường ký sẵn vào các giấy tờ, biểu mẫu chưa ghi nội dung để Luật thực hiện giao dịch cho mình.
Luật trong lần ra tòa hồi tháng 6/2019. Ảnh: Thanh Niên
Luật đặt vấn đề vay tiền của vị khách này để đáo hạn ngân hàng, kinh doanh... với cam kết trả lãi suất cao. Tổng số tiền vay là hơn 239 tỷ đồng và 8.687.000 USD. Luật đã trả cho khách 35 tỷ đồng tiền gốc. Đến cuối năm 2012, Luật còn nợ của khách hàng này hơn 204 tỷ đồng và 8.687.000 USD.
Từ 2006 đến 2014, Luật còn vay tiền của 12 người khác, tổng cộng là 162 tỷ đồng và 10.000 USD. Luật đã sử dụng gần 155 tỷ đồng vay để mua 21 tài sản, gồm nhiều bất động sản ở các tỉnh và xe hơi rồi nhờ người thân đứng tên, sau đó mất khả năng trả nợ.
Năm 2014, khi bị khách hàng kia đòi nợ, lợi dụng việc bà này trước đó ký vào các giấy tờ, Luật làm giả nhiều biên nhận thể hiện đã trả hết nợ và còn làm giả biên nhận thể hiện đã cho người này vay 82 tỷ đồng, gần 3.900 lượng vàng SJC rồi nhắn tin đòi nợ. Tháng 8/2014, Luật làm đơn tố cáo khách hàng này chiếm đoạt tiền của mình.
Luật thừa nhận chữ ký trên 9 tờ giấy thể hiện đã trả nợ cho bà Kiên là giả. Quá trình điều tra, 10 trong số 21 tài sản Luật mua đã được thu hồi, kê biên và trừ nợ cho khách hàng này để khắc phục hậu quả.
Tháng 6/2019, Luật bị TAND TP HCM xử sơ thẩm tuyên phạt 20 năm tù. Tuy nhiên vị khách hàng nạn nhân kháng cáo, yêu cầu hủy án, làm rõ vai trò giúp sức của một số người thân trong gia đình Luật, đồng thời thu hồi thêm nhiều tài sản còn lại để khắc phục thiệt hại.
TAND Cấp cao tại TP HCM xử phúc thẩm tháng 11/2019 đã chấp nhận hủy bản án sơ thẩm, trả hồ sơ để điều tra lại.
Trước đó thì đại án Huỳnh Thị Huyền Như chiếm đoạt hơn 4.911 tỷ Việt Nam đồng xảy ra tại VietinBank là vụ án lớn nhất trong lịch sử ngành Ngân hàng Việt Nam. Đây là một trong những vụ án kinh tế lớn nhất tại Việt Nam trong lịch sử hiện đại, với 23 bị cáo, và 47 luật sư bảo vệ cho bị cáo cũng như nguyên cáo. Nếu xét về số tiền thiệt hại, tuy không bằng Vụ án EPCO - Minh Phụng, nhưng mức độ thiệt hại thực tế thì lại là lớn nhất từ trước đến nay (nguy cơ mất trắng 3.300 tỷ). Thời gian phạm tội kéo dài từ năm 2007 đến thời điểm khởi tố (tháng 9.2011). Tổng số tiền các đối tượng đã huy động trong vụ án này lên đến hàng chục ngàn tỷ đồng.
Hay ở ngân hàng Eximbank, tại Phòng giao dịch Đô Lương Nguyễn Thị Lam (sinh năm 1987) - nguyên nhân viên phòng giao dịch Đô Lương thuộc chi nhánh Eximbank - Vinh (Nghệ An) và 15 bị cáo khác "rút ruột" hơn 50 tỉ đồng của 6 khách hàng gửi tiết kiệm. Cũng tại Eximbank Lê Nguyễn Hưng (Phó giám đốc Eximbank chi nhánh TP.HCM, người đã rút số tiền 245 tỉ đồng từ sổ tiết kiệm của bà Chu Thị Bình từng tốn rất nhiều giấy mực của báo chí.
Khách hàng chỉ có quyền đòi lại tiền gửi của mình từ tội phạm?!
Các tổ chức tín dụng nói chung, ngân hàng thương mại nói riêng tồn tại và phát triển được vì là nơi gửi tiền và đầu tư vốn an toàn ở cấp độ cao nhất. Nếu dân chúng không tin rằng đó là nơi gửi tiền an toàn hơn để ở nhà mình thì làm sao ngân hàng có thể huy động được hàng tỉ USD lãi suất bằng 0%?
Ngân hàng làm dịch vụ bảo quản tài sản, giữ nguyên trạng hay huy động tiền gửi của khách hàng để quay vòng vốn kinh doanh, mà bản chất là vay tiền thì cũng đều có trách nhiệm giống nhau là bảo đảm an toàn tiền bạc và trả lại nguyên vẹn cho người gửi.
Nếu vì bất kỳ lý do nào đó mà ngân hàng không chi trả đầy đủ, kịp thời, thì tranh chấp xuất hiện. Nếu vẫn không thương lượng, hòa giải được nữa thì cách thức giải quyết đúng luật chỉ còn là yêu cầu cơ quan tài phán phân xử. Đối với tranh chấp về việc gửi tiền tiết kiệm thì buộc phải đưa ra Tòa án xét xử theo trình tự tố tụng dân sự. Nếu có dấu hiệu tội phạm hình sự, thì bắt buộc phải qua điều tra của cơ quan Công an, truy tố của Viện kiểm sát và xét xử theo thủ tục hình sự.
Chia sẻ với báo Lao Động LS Trương Thanh Đức - Chủ tịch HĐTV Công ty Luật BASICO cho biết: “Một vụ án như vậy, nhanh thì cũng trên dưới 1 năm, còn chậm thì vài ba năm. Tuy nhiên, nếu tòa án cứ tuyên ngân hàng không phải chịu trách nhiệm, giống như đã xét xử với vụ án siêu lừa Huyền Như và một số vụ án khác, thì người gửi tiền sẽ đứng trước nguy cơ mất trắng cả tiền gốc lẫn lãi.
Rủi ro có thể mất tiền gửi tại ngân hàng bất cứ lúc nào không đáng sợ bằng nguy cơ khách hàng chỉ có quyền đòi lại tiền gửi của mình từ tội phạm. Tin tưởng vào ngân hàng, mà lại cứ mất tiền do bị cán bộ ngân hàng lừa đảo trong chính ngân hàng thì không khác gì gặp phải kẻ lừa đảo ngoài chợ giời”.
Lỗ hổng nghiêm trọng
Quá nhiều vụ việc mất tiền xảy ra, với số lượng lên đến hàng nghìn tỉ đồng đã cho thấy, các ngân hàng đang có những lỗ hổng mất an toàn rất nghiêm trọng. Theo quy định của pháp luật, trong đó có quy định về tiền gửi tiết kiệm tại khoản 2, Điều 15 về “Rút gốc và lãi tiền gửi tiết kiệm”, Quy chế tiền gửi tiết kiệm, ban hành kèm theo Quyết định số 1160/2004/QĐ-NHNN ngày 13.9.2004 của Thống đốc Ngân hàng Nhà nước, thì ngân hàng phải “đảm bảo việc chi trả tiền gửi tiết kiệm chính xác và an toàn”.
Cụ thể là ngân hàng phải bảo đảm ít nhất 4 yếu tố hợp lệ, khớp đúng là chủ thẻ tiết kiệm, chữ ký của chủ thẻ, thẻ tiết kiệm và giấy tờ tùy thân của người rút tiền, đặc biệt là với các khoản tiền lớn hàng tỉ đồng trở lên. Vì vậy, kẻ gian dù có trong tay cả thẻ tiết kiệm và chứng minh nhân dân của khách hàng thì cũng không thể rút được tiền gửi nếu ngân hàng không làm sai.
Trường hợp rút tiền theo uỷ quyền thì ngân hàng cũng phải xác định được chính xác và chắc chắn là ai lĩnh tiền thì mới được phép chi trả. Nếu sau này có gian lận, sai sót, nhầm lẫn thì cũng dễ dàng truy tìm và truy cứu trách nhiệm. Ngân hàng chi tiền mà không phát hiện ra giấy ủy quyền (có công chứng, chứng thực hoặc do chính ngân hàng xác nhận) giả mạo thì cũng vẫn phải chịu trách nhiệm bồi thường cho khách hàng. Ngay cả trường hợp người được ủy quyền rút tiền hợp pháp, hợp lệ nhưng lại chính là cán bộ, nhân viên ngân hàng có nhiệm vụ giao dịch tiền gửi của khách hàng thì cũng vẫn phải xác định là lỗi của chính ngân hàng.
Điều 87 về “Trách nhiệm dân sự của pháp nhân”, Bộ luật Dân sự năm 2015 đã quy định, pháp nhân phải chịu hoàn toàn trách nhiệm dân sự do người của pháp nhân xác lập, thực hiện. Điều này cũng tương tự trong lĩnh vực hành chính, đó là Nhà nước phải bồi thường theo Luật Bồi thường của Nhà nước năm 2017 khi cán bộ, công chức làm sai, sau đó mới xử lý trách nhiệm của cá nhân
Trách nhiệm ngân hàng đến đâu?
Nếu các cán bộ ngân hàng liên quan đến tiền gửi và giao dịch của khách hàng đều làm thật đúng nguyên tắc, quy trình trong tất cả các công đoạn thì rất khó có thể xảy ra việc mất tiền hoặc dù có mất tiền thì cũng sẽ không có nhân viên nào phạm pháp. Tuy nhiên, ngay cả khi đó cũng không đồng nghĩa với việc ngân hàng không có lỗi. Ví dụ trước đây, đã từng có một vụ việc dù ngân hàng không thể phát hiện ra khi chi trả tiền gửi cho một người sinh đôi cùng trứng mang thẻ tiết kiệm và chứng minh nhân dân của người kia đến rút tiền, nhưng Tòa án vẫn xác định ngân hàng có lỗi và phải chịu trách nhiệm bồi thường cho người gửi tiền. Do vậy, có thể nói, có đến 99% các vụ việc mất tiền gửi, Ngân hàng phải chịu trách nhiệm bồi thường, cho dù khách hàng có thể có một số sơ hở, thiếu sót thậm chí là vi phạm, sai trái nào đó. Vì nguyên nhân chính yếu dẫn đến mất tiền thường là do lỗi và sai phạm của chính các cán bộ, nhân viên ngân hàng trong quá trình thực hiện nhiệm vụ được giao là huy động vốn của khách hàng gửi tiền.
Điểm chung là cả các vụ tiền của người gửi bị “bốc hơi” đều được các ngân hàng “khuyên” là “hãy bình tĩnh và chờ đợi”, và “chờ phán quyết của tòa án”.
Liên quan đến phiên toà xử Nguyễn Thị Lam (sinh năm 1987) - nguyên nhân viên phòng giao dịch Đô Lương thuộc chi nhánh Eximbank - Vinh (Nghệ An) ngày 13/72018, lãnh đạo Eximbank cho biết quyền lợi hợp pháp của khách hàng luôn là ưu tiên hàng đầu của ngân hàng và Eximbank không từ chối trách nhiệm của mình. Từ khi vụ việc xảy ra, Eximbank luôn chủ động tìm giải pháp để cùng khách hàng đi đến một thỏa thuận thấu tình đạt lý, phù hợp với quy định pháp luật.
Bị cáo Nguyễn Thị Lam tại phiên toà sơ thẩm. Ảnh Đức Ngọc
Trong vụ án khách hàng Chu Thị Bình bị “rút ruột” 245 tỉ đồng, trả lời trên báo Thanh Niên, bà Chu Thị Bình lý giải, việc bà từ chối nhận khoản tiền Eximbank tạm ứng 14,8 tỉ đồng vì ngân hàng (NH) này giải thích chưa rõ và đưa ra một số ràng buộc không hợp lý. “Tôi gửi tiền cho NH chứ không phải gửi tiền cho Lê Nguyễn Hưng (Phó giám đốc Eximbank chi nhánh TP.HCM, người đã rút số tiền 245 tỉ đồng từ sổ tiết kiệm của bà Bình - PV). Sổ tiết kiệm tôi còn giữ thì NH trả tiền lại cho tôi chứ sao lại chối bỏ trách nhiệm của mình”, bà Bình bức xúc.
Tương tự như vậy trong vụ án Huỳnh Thị Huyền Như, bà Yei Pheck Joo (người Malaysia - Tổng giám đốc Saigonbank – Berjaya, viết tắt là SBBS ) có mặt tại phiên tòa đã phát biểu ý kiến và cho rằng SBBS mở tài khoản và gửi tiền vào Ngân hàng Vietinbank chứ không phải gửi vào tài khoản của Công ty Huỳnh Thị Huyền Như.
Bà Yei Pheck Joo nói rất thẳng thắn tại tòa là Huỳnh Thị Huyền Như là nhân viên Ngân hàng Vietinbank chiếm đoạt tiền của Công ty bà mà Ngân hàng Vietinbank từ chối bồi thường là không thể chấp nhận được. Bà còn cho rằng các bạn bè của bà, những nhà đầu tư Malaysia và Singapore đang theo dõi vụ án này vì nó ảnh hưởng để quyết định đầu tư của họ ở Việt Nam. Phán quyết của tòa án sẽ ảnh hưởng đến sự tin tưởng của các nhà đầu tư vào hệ thống ngân hàng Việt Nam, cuối cùng bà Yei Pheck Joo yêu cầu tòa án buộc Ngân hàng Vietinbank phải bồi thường cho SBBS số tiền 210 tỷ đồng.
Cũng đồng tình với ý kiến của Tổng giám đốc SBBS, Luật sư Hồ Quốc Tuấn (Đà Nẵng) đặt dấu hỏi, hệ thống kế toán, thông tin, bảo mật và tuyệt đối an toàn tại Ngân hàng là rất chặt chẽ, khép kín, tiền của khách hàng đã vào tài khoản của Ngân hàng Vietinbank và Ngân hàng Vietinbank Nhà Bè thì khâu quản lý như thế nào mà để Huỳnh Thị Huyền Như chiếm đoạt nhiều lần trong một thời gian dài mà Ngân hàng Vietinbank ( trừ số tiền của khách hàng gửi vào tài Công ty riêng của Huyền Như ) không biết là rất vô lý.
Việc một pháp nhân mở tài khoản và chuyển tiền hợp pháp vào tài khoản của mình mở tại ngân hàng nhưng do quy trình quản lý sơ hở, nhân viên của ngân hàng lợi dụng chức vụ để làm giả tài liệu và chiếm đoạt tài sản thì ngân hàng phải có trách nhiệm bồi thường. Không thể buộc người đi gửi tiền phải biết nhân viên ngân hàng đang giao dịch với mình có được nhân danh ngân hàng không. Trong khi Như thực sự là nhân viên ngân hàng, lại còn giữ chức vụ thì các công ty tin tưởng chuyển tiền vào tài khoản của họ mở tại Vietinbank là hợp lý. Khi tài khoản được lập đồng nghĩa với việc ngân hàng xác nhận nghĩa vụ đối với khách hàng là bên cho vay. Quan hệ vay tài sản được thiết lập và ngân hàng có nghĩa vụ bảo vệ quyền lợi của khách hàng (theo Điều 10, Luật các Tổ chức Tín dụng) trong đó bao gồm việc bảo toàn khoản tiền gửi, đảm bảo thanh toán đủ, đúng hạn các khoản gốc và lãi của các khoản tiền gửi.
Việc xác định nghĩa vụ bồi thường như các vụ án trước có thể tạo thành tiền lệ xấu trong lĩnh vực tín dụng, ngân hàng, làm mất lòng tin của người dân và doanh nghiệp vào hệ thống ngân hàng. Phán quyết vụ án cũng là lời cảnh báo với các cá nhân, doanh nghiệp ham lãi suất cao khi gửi tiền nhàn rỗi, bất chấp quy định pháp luật để thỏa thuận lãi suất ngoài hợp đồng, tạo cơ hội cho tội phạm thực hiện và phải đối mặt với rủi ro “mất trắng” tài sản.
Ý kiến độc giả
Tiêu điểm
